Аплв1тот1 Jill. V b tk kaffTAlv grant bulalari

0 ‘ n i n c h i b o b
0 ‘T T IZ Y e T T IN C h I P A R A L L E L
«Dunkan» Pilar burunini aylanib o‘tganiga bir» hafta deganda, jadal suzib Talkaguano buxtasiga — uzunligi o‘n ikki mil va kengligi to ‘qqiz mil bo‘lgan ajoyib daryo mansabiga kirib keldi. Havo juda yaxshi edi. Bu o‘lkada noyabrdan m artgacha osmonda qilt et-

74

gan bulut ko‘rinm aydi, K ordiler to g 'lari pana qilib
turgan qirg'oq bo‘ylab doim janub shamoli esib tura -

di. Eduard Glenarvanning buyrug'iga muvofiq Jon Mangls kemani Chiloe arxipelagi va A m erika m aterig-ining bu yerlardagi boshqa sonsiz-sanoqsiz orollariga yaqin olib yurdi. Bu yerlarda uchrab qolgan biror siniq holda yoki taxta, odam qo'lidan chiqqan bir p ar­

cha	yog‘och		«D unkan»dagilarga	«B ritaniya»ning
halokatdan		darak berishi m um kin		edi, lekin atrofda
hech narsa		ko‘rinm adi. Kema o‘z yo‘lida davom etdi
va,	nihoyat,		tum anli Klayd qo‘ltig ‘idan chiqqaniga

qirq ikki kun bo'ldi deganda, Talkaguano portida lan-gar tashladi.
Glenarvan o‘sha zahotiyoq suvga qayiq tushirish - ni buyurdi, Paganel ikkovi qayiqqa o‘tdilar-da, ko‘p

o‘tm ay yog‘och		to 'siq		qilib qo‘yügan			q irg ‘oqqa
chiqdilar.	Geografiya olimi ko‘p				m ehnat sarf qilib
o‘rgangan	ispan	tilini	am alda		sinab	ko‘rm oqchi

bo'ldi, lekin yerlilar uning bir og‘iz so‘ziga ham tushunm adilar.
— A ftidan, yomon talaffuz qilayotganga o‘xshay-man, — deb qo‘ydi Paganel.
— Y uring bojxonaga, — dedi Glenarvan. Bojxonadagilar bir necha inglizcha so‘z va imo-
ishoralar yordamida ularga ingliz konsuli bu yerdan bir soatli yo‘ldagi Konsepsion shahrida turadi, deb tushuntirdilar. Glenarvan tezda ikkita chopqir ot top-di, ko‘p o‘tm ay Paganel ikkovlari aka-uka Pisarrolarning yo‘ldoshi uddaburon Valdivia tufayli qurilgan bu k atta shaharga kirib bordilar.
Qarang, bir vaqtlar juda gullagan shahar endi qan-day tushkunlikka uchrabdi! 1819-yildagi yong'indan hali ham devorlari qorayib yotgan, bo‘shab qolgan va xarobaga aylangan shaharning aholisi endilikda zo‘rg ‘a sakkiz ming kishiga yetardi. Uning o'rniga qo‘shni shahar Talkaguano gullab ketdi. Konsepsion aholisi shunday ham dangasa odamlar ediki, hatto

ko'chalari	o‘t bosib,	o ‘tloqqa aylanib	ketibdi.
S haharda	hech qanday savdo-sotiq, faoliyat, ish-
harakat yo‘q. H ar bir		uyning balkonidan	m andolina

ovozi kelar, panjarali derazalardan nozli ashula

tovushi eshitilar edi. B ir vaqtlar erkaklar shahari

bo'lgan Konsepsion endi x o tin lar va bolalar

qishlog‘iga aylangan.

75

Paganel shaharning bunday ahvolga tushish
sabablari to ‘g ‘risida gap ochgan bo‘lsa-da, Glenar-

van bunga uncha qiziqmadi. U bir m inut ham

vaqtni qo‘ldan bermay, B ritaniya konsuli m ister J .

R.	Bentok			huzuriga	yo‘l oldi. Bu e’tiborli janob
ularni		juda		yaxshi	qashi oldi		va kapitan		G rant
voqiasini			eshitib, butun qirg‘oqni daraklab ko'rish-
ga	kirishdi.
	Konsul Bentok «Britaniya» nomli uch m achtali ke-
ma	o‘ttiz		y ettinchi		parallel	yaqinida,		Chili	yoki
A raukan			sohillarida		falokatga		uchragan-uchram a-
ganini		bilmas edi. Na unga,				na	uning	do‘stlari —

boshqa m am lakatlarning konsullariga bunday m a’lu-mot kelmagan edi. Ammo bu Glenarvanning ruhini tushirm adi. U Talkaguanoga qaytib keldi-da, g ‘ayra-tini ham, pulini ham ayamay butun sohilni razvedka qilishga odam lar yubordi. Äfsus; sohilda yashovchi aholidan har qancha surishtirilm asin, natija bermadi. Bundan, falokatga uchragandan keyin «Britaniya» - dan hech qanday nom-nishon qolmagan ekan, degan xulosa chiqar edi.
Glenarvan qidirish ishlarining natija berm aganini do‘stlariga kelib aytdi. Meri G rant bilan ukasi o‘z qayg‘ularini yashirolm adilar. «Dunkan»ning Talka­ guanoga kelganiga olti kun bo'lgan edi. Hamma yo'lovchilar kemaning yut qismiga to ‘plandilar. Elen kapitan G rantning bolalariga, albatta shirin so‘z bilan (boshqa nim a ham qila olar edi!) tasalli berishga harakat qilardi. Jak Paganel yana hujjatlar ustiga muk tushdi: u hujjatlardan biror yangi sirni tortib ol-moqchi bo‘lgandek, ularga nihoyatda zo‘r diqqat bilan tikilib o‘tira r edi. Geografiya olimi hujjatlar ustida bir soatcha bosh qotirib o'tirgandan keyin to'satdan Glenarvan unga m urojaat qilib:
— Paganel! Men sizning kamol idrokingizga is-honaman. H ujjatni o‘qishda biz biror xato qilmadik-mikan? Biz qo'shgan so'zlarda m antiq bormi?
Paganel hech narsa deb javob bermadi — u fikr yuritm oqda edi.
— Ehtim ol, biz kema halokatga uchragan joyni no-
to ‘g ‘ri belgilagandirm iz? — deb so‘rad i yana Glenarvan. — H ar qanday esi past odam ham buning «Patagoniya» ekanini darhol fahmlab olmaydimi?

Paganel yana indamadi.

76

— N ihoyat, «hindú» so‘zi bizning to ‘g ‘ri xulosa chiqarganim izni ko‘rsatm aydim i? — deb qo‘shib qo'ydi yana Glenarvan.

— Shubhasiz, — dedi Mak-Nabbs.

— Shunday ekan, halokatga uchraganlar bu xatni yozayotganda hindlar qo'liga asir tushish xavfi ostida bo‘lgani o‘z-o‘zidan ravshan emasmi?
— Mana shu yerda so‘zingizni bo‘lam an, azizim Glenarvan, — dedi nihoyat Paganel. — Dastlabki chiqargan xulosalaringiz to ‘g ‘ri bo‘lsa ham, mana shu keyingisi, menimcha, to ‘qri emasdek ko‘rinadi.
— Bu bilan nima demoqchisiz? — so‘radi Elen. Hamma geografga tikilib qoldi.
— Men kapitan G rant hozir hindular qo‘lida asir-likda demoqchiman, — javob berdi Paganel har bir so‘zini alohida takidlab, — yana shuni ham qo‘shib qo'ymoqchimanki, hujjat bu jihatdan sira shubha qoldirmaydi.
— Ochiqroq tushuntirib bering, janob Paganel, — deb iltim os qildi miss Grant.
— Bundan ham oson ish borm i, azizim Meri: «asir tushadilar» degan ifodani «asir tushdilar» deb o'qil-sa, gap ravshan bo‘ladi-qo‘yadi.

— Bu m um kin emas! — dedi Glenarvan.

— Mumkin emas deysizmi? Nima uchun mumkin
bo'lm asin, aziz do'stim ? — deb so 'rad i jilm ayib Paganel.
— Chunki shisha kema qoyaga kelib u rilgan paytdagina dengizga tashlangan bo‘lishi kerak . Bundan esa hujjatda ko'rsatilgan kenglik va uzunlik-lar halokat yuz bergan joyni ko‘rsatadi, degan xulosa kelib chiqadi.
— Bunga hech qanday dalil yo‘q, — darhol e’tiroz bildirdi Paganel. — H indlar halokatga uchraganlarni q it’aning ichkarisiga olib ketgan, deb faraz qilaylik. Xo‘sh, nim a uchun u bechoralar xuddi o'sha shisha yordami bilan o‘zlarining qayerda asirlikda ekanlikla-rini xabar qila olmadilar ekan?
— Bunday qilolm asliklarining sababi juda oddiy, aziz Paganel: shishani dengizga tashlash uchun juda bo'lm aganda dengizga yaqin yerda bo‘lish kerak.

— To‘g ‘ri, lekin dengizdan uzoqda bo‘lsangiz, dengizga kelib quyiladigan daryo sohilida bo'lishin-giz ham kifoya.

77

K utilm agan, lekin bo‘lishi tam om ila m um kin bo'lgan bu javobni eshitib, hamma hayron bo‘lib jim qoldi. H am rohlarining chaqnab ketgan ko‘zlariga qarab, Paganel ularning yuragi yana umid bilan ura boshlaganini tushundi.
Jim likni birinchi bo‘lib Elen buzdi.

— Qanday yaxshi fikr-a! — dedi u.

— Yaxshi bo‘lganda qandoq! — dedi soddadillik bi­ lan Paganel.
— Endi, sizning fikringizcha, qanday tadbir ko'rishim iz kerak? — deb so‘radi Glenarvan.

— Mening fikrim bunday: Amerika q it’asining

o 'ttiz yettinchi parallel o'tadigan joyini topish kerak,

keyin yarim gradus ham chetga chiqmay, shu parallel

A tlantik okeaniga chiqib ketadigan joygacha q it’ani

kesib o‘tish kerak . Shu m arsh ru t bilan yurib,

«Britaniya» kemasida halokatga uchraganlarni top-sak ham ajab emas.

— Ishonch kam, — dedi mayor.

— Ishonch qanchalik bo‘lmasin, biz buni nazarga olmay qololmaymiz, — deb e’tiroz bildirdi Paganel. —

A gar m ening	bu	taxm inim		to ‘g ‘ri		chqib, shisha
haqiqatan ham	shu q it’adagi				okeanga		kelib			quyiladi-
gan daryolardan		biriga	tashlangan bo‘lsa,							biz asr
tu sh g an larn in g	iziga		uchram ay o‘tib					ketishim iz
mumkin emas.	Q aranglar, do‘stlarim ,					bu		mamlakat-
ning xaritasiga	qaranglar: men fikrim ning									to ‘g ‘rili-
gini to ‘la isbotlab bera olaman.
Shunday deb, Paganel stol				ustiga A rgentina vilo-
yatlari bilan Chili kartasini yozib qo‘ydi.

— Qarab turinglar, — deb takrorladi u, — Amerika q it’asida qilinadigan bu sayohatda mening orqamdan boraveringlar: ingichkagina Chili yerini kesib o'tam iz. Kordiler to g ‘laridan oshamiz. Pam paslarga tushib bo-ram iz. Bu yerlarda soylar, daryolar, to g ‘ jilg ‘alari kammi? Yo‘q, juda ko‘p. Mana bu Rio-Negro, mana bu Kolorado, m ana bular ularning irm oqlari; ularning hammasi o‘ttiz yettinchi paralleldan oqib o‘tadi, ham-masi ham h u jjat solingan shishani dengizga oqizib ket­ gan bo‘lishi mumkin. Ehtimol, o‘sha yerlarda, hindu-larning biron o‘troq qabilasi orasida, kam o'rganilgan daryolardan birining sohilida biror sherdarasida biz

o'zim izning do'stlarim iz deb atashga haqli bo'lgan

k ishilar asirlikda yordam ga m ushtoq bo‘lib o‘tir-

78

gandirlar. Biz ularning um idini puchga chiqara olamizmi? Men hozir barmog‘im hilan ko'rsatayotgan chiziqdan hech qayoqqa og'ishm ay, q it’ani bosib o'tishim iz kerak degan fikrga ham mangiz qo‘shilasiz-mi? Bordi-yu, taxm inim o‘rinsiz chiqib, men bu safar ham xato qilayotgan bo‘lay, o‘ttiz yettinchi parallel-dan yo‘lim izni davom etdirib borish va agar zaru r bo‘lib qolsa, falokatga uchraganlarni topish uchun shu parallel bo'ylab dunyoni aylanib chiqish bizning vazi-famiz emasmi?
Paganelning bu qizg'in va sam im iy so‘zlari ting-lovchilarning ham m asiga ham chuqur ta ’sir qildi. Hammalari turib, uning qo‘lini qisa boshladilar*
— To‘g‘ri! Otam mana shu yerda! — deb qichqirdi Robert, ko‘zlari bilan yeb yuborgudek darajada karta-ga tikilib.
— Otangni topmay qo‘ymaymiz, o‘g‘lim, — dedi Glenarvan. — Haqiqatan ham, do‘stim iz Paganel huj-jatni juda asosli tushuntirb berdi, biz hech ikkilan-

may u ko‘rsatgan yo‘ldan borishim iz kerak. K apitan

G rant yo biror k atta qabilaga, yoki aksincha, biror

kichkina, kuchsiz qabilaga asir tushgan . A gar kichki-na, kuchsiz qabilaga asir tushgan bo‘lsa, uni o'zim iz qutqazib olamiz. Bordi-yu, u k atta qabilaga asir tu sh ­ gan bo‘lsa, kapitanning qayerdaligini, hol-ahvolini bilib olamiz keyin sharqiy sohilga qaytib,

«D unkan»ga o‘tiram iz-da, Buenos-A yresga yo‘l

olamiz. Mayor Mak-Nabbs u yerda shunday bir otryad tuzadiki, A rgentina viloyatlaridagi barcha hind qabi-lalariga ham kuchi yetadigan bo'ladi.

— To‘g‘ri, ser, to ‘g‘ri! — dedi Jon Mangls. — Shuni ham aytish kerakki, q it’a orqali qilinadigan bu safaringiz bexatar o‘tadi.
— Bexatar va yengil o'tadi, — deb uning so'zini tasdiqladi Paganel. — Bu yo‘lni juda ko‘p odamlar bosib o‘tganlar, tag ‘in ularda bizdagiday, imkoni-
yatlar ham , bizning oldim izda tu rg an olijanob m aqsadlar ham bo'lmagan! Bazilio Vilarmo degan bir

kim sa	1782-yilda		K arm endan			to		K ordilergacha
bo‘lgan	joylarni bosib			o'tm aganm idi?					Konsepsion
viloyatida		yashovchi chililik			sidya don				Luiz	de-la
K ruts	1806-yilda		A ntukodan				yo‘lga		chiqib	va
Kordiler		tog‘idan	oshib o'tib, o ‘ttiz					yettinchi pa-
ralleldan		og‘ishm ay,		qirq	kun		deganda Buenos-

79

Ayresga yetib olmagan edimi? Nihoyat, polkovnik G arsia Alesid d'Orbini va mening m uhtaram kasb-doshim doktor M artin de-Mussi — ular, ham hozir biz insonparvarlik burchim iz deb otlanganday, fanni boyitish niyatida otlanib, bu o'ikani boshdan-oyoq kezib chiqmaganlarmi!
— Janob Paganel! Janob Paganel! — dedi hayajon-dan titrag an tovush bilan M eri G rant. — Bizni deb bunday xavf-xatarlar qarshisiga otlanayotganingiz uchun sizga qanday tashakkur bildirishni ham bilmay qoldim!
— X avf-xatar? — deb so‘radi Paganel. — «Xavf xatar» degan so‘zni kim aytdi o‘zi?
— Men emas! — dedi Robert.
Bolaning ko'zlari porlab tu rar, uning boqishlarida q a t’iyat aks etardi.
— X avf-xatar-a! — deb so'zida davom etdi Paganel. — Umuman xavf-xatar degan narsa bo‘ladi-mi o‘zi? Buning ustiga, gap nim a to ‘g‘risida boryap-

ti?

Nihoyati bir ming to ‘rt yuz kilom etrga cho‘ziladi-

gan

sayohat

to ‘g ‘risida boryapti, —

axir biz

q it’ani

to ‘ppa-to‘g ‘ri

kesib

o‘tam iz-ku,

gap

Shimoliy yarim

shardagi

Ispaniya,

Sitsiliya, G retsiya

kengliklariga

to ‘g ‘ri

keladigan

kenglikda

bo'ladigan

sayohat

to ‘g ‘risida,

demak,

o'sha

m am lakatlar

ob-havosiga

to ‘g ‘ri

keladigan

sh aroitda

o'tadigan

sayohat

to ‘g ‘risida

boryapti; nihoyat, gap ko‘p

deganda

bir

oyga cho‘ziladigan

sayohat

to ‘g ‘risida

boryapti.

Bu

sayohat emas, sayr-ku!

— Janob Paganel, — deb unga m urojaat qildi Elen, — demak, siz halokatga uchraganlar hindular qo'liga tushgan bo‘lsa, hindular ularni sog‘ qo‘ygan deb o‘ylaysiz-a?
— A lbatta, xonim. Bu yerlik hindular odam xo'r emas-ku. Mening bir vatandoshim , Geografiya jami-yatidagi tanishlarim dan biri Ginor degan kishi pam-paslardagi hindular qo‘lida uch yil asirlkda yashagan. To‘g‘ri, u juda ko‘p qiyinchiliklarni boshdan kechir-gan, unga juda yomon muomala qilishgan, lekin oxiri u bu qiyinchiliklarni yengib chiqqan. Bu o‘lkalarda

yevropalik	odamni foydali	kishi deb	hisoblaydilar.
H indular	yevropaliklarning	qadriga	yetadigan va
ularni eng qim m atli hayvondek ehtiyot qiladilar.
— Unday bo‘lsa, ikkilanishga o‘rin			yo‘q, — dedi

8 0

Glenarvan. — Hech bir kechiktirm ay tezda yo‘lga chiqish kerak. Biz qaysi yo‘ldan boramiz?
— Oson va ko‘ngilli yo'ldan, — deb javob berdi Paganel. — Yo'lim iz oldin tog'dan o‘tadi, lekin bu uzoqqa cho‘zilmaydi, keyin K ordilerning qiya yon-
bag'ridan pastga tushib boram iz, nariy o g ‘i tekis maysazor va qumloq joylar: bog‘ sayri deysiz.

— K arta ko‘rib olaylik, — deb tak lif qildi mayor.

— Mana karta, aziz Mak-Nabbs, o 'ttiz yettinchi parallel Chili sohilidagi Rumen buruni bilan Korneyro ko‘rfazi o'rtasida Amerika q it’asiga kirib keladigan punktni topamiz-da, o‘sha yerdan yo‘lga chiqamiz. A raukaniyaning m arkazi yonidan o‘tib, A ntuko tog‘ yo‘li orqali K ordilerdan oshamiz, vulqon bir chetda, janub tomonda qoladi. Keyin biz tog‘ning qiya yon-bag‘ridan pastga tusham iz, Kolorado daryosini kechib o‘tam iz va pam paslar orqali Salinas ko‘liga, Guamini daryosiga, Serra-Tapalkvemga yetib boram iz. Bu yer­ dan Buenos-Ayres viloyatining chegarasi o‘tadi. Chegaradan o‘tib, Serra-Tandil tog‘lariga chiqamiz va qidirish ishlarim izning A tlantik okeani sohilidagi Medaño burunigacha davom etdiraveram iz.
Bo'lajak ekspeditsiya bosib o'tishi kerak bo‘lgan m arshrutni chizib berar ekan, Paganel oldida ochiq yotgan xaritaga qayrilib ham qaram adi: u bunga zarurat sezmasdi. Uning Freze, Molin, Gumboldt, Mor, d ’Orbini asarlariga tayangan o 'tk ir xotirasi al-danishi ham, yanglishib qolishi ham m um kin emas edi. Bu geografik nom enklaturani tugatgach, Paganel qo‘shimcha qildi:
— Shunday qilib, do'stlarim , yo‘lim iz to ‘ppa-to ‘g ‘ri yo‘l. Bu yo‘lni biz bir oy ichida bosib o‘tamiz, agar g ‘arbdan esgan shamol «Dunkan»ni yo‘lda ush-lab qolsa, biz sharqiy sohilga hatto undan oldinroq

yetib boramiz.	b u ru n i bilan
— Demak, «Dunkan» K orrientes
m uqaddas A ntoniy buruni o 'rtasid a	u yoqdan-bu

yoqqa suzib yurib tu rishi kerak ekan-da!

— Xuddi shunday.

— Ekspeditsiyam iz qatnashchilari qilib kim larni belgilamoqchisiz? — deb so‘radi Glenarvan.

— Ekspeditsiya qatnashchilari ko‘p bo'lm aydi.

A xir biz faqat kapitan G rantnnig ahvolini bilib kel-

moqchimiz, xolos. Biz hindular bilan darhol jangga

81

kirishish m aqsadida em asm iz-ku. M enimcha, Glenarvan bizning boshlig‘imiz bo'lishi tabiiy; mayor, u, albatta, o‘z o‘rnini birovga berishni sira istam asa kerak; kaminangiz Jak Paganel...

— Men ham! — deb qichqirdi Robert.

— Robert! Robert! — deb uni to'xtatm oqchi bo‘ldi opasi.
— Nima uchun yo‘q deysiz? — dedi Paganel. — Sayohat yoshlar uchun foydali narsa: chiniqadi, ko‘p narsalarni o‘rganadi. Shunday qilib, bizdan to ‘rt kishi, yana «Dunkan»dan uchta m atros olinsa bo‘ldi...
— Ana xolos, — dedi Jon Mangls, Glenarvanga qarab, — demak, bu ekspeditsiyada men ishtirok qil-mas ekanman-da?
— Azizim Jon, biz paroxodda yo‘lovchilarimizni, ya’ni biz uchun dunyodagi eng qim matli ayollarni qoldirib ketyapmiz. Ularga «Dunkan»ning sodiq ka-pitanidan ham yaxshiroq kim g ‘am xo‘rlik qila oladi!
— Bundan chiqdi, biz birga borolmas ekanmiz-da? — dedi Elen, g ‘am ginlik bilan boqib.
— Sevimli Elen, — deb javob berdi G lenarvan,— bizning sayohatimiz juda tez su r’at bilan o'tkaziladi. Biz uzoq vaqtga ajralmaymiz, shuning uchun...

— Yaxshi, azizim, tushunam an, — dedi Elen.— Oq yo‘l, sizlarga chin yurakdan m uvaffaqiyat tilay-man!

— Buning ustiga, uni sayohat deb ham atab bo‘lmaydi, — dedi Paganel.
— Unda nima deb atash kerak uni?

— Shunchaki bir sayr. Biz sof vijdonli

odam larm iz, shuning uchun safarim iz vaqtida ko'proq yaxshilik qilishga tirisham iz.
Agar hamma bir fikrda bo'lgan hozirgi muhoka-mada «muzokara» so'zini ishlatish o‘rinli bo‘lsa, Paganelning ana shu gapi bilan m uzokaralar tugadi. Shu kuniyoq ekspeditsiyaga tayyorgarlik boshlandi. H indularning diqqatini tortm aslik uchun uni qattiq sir tutishga qaror qilindi.
Safarga chiqish 14-oktabrga belgilandi. Ekspedi­ tsiyaga m atroslardan kim qatnashadi, degan masalada so‘z ochilganda, barcha m atroslar bunga hozir ekan-liklarini bildirdilar. Qiyin ahvolga tushib qolgan va bu ajoyib yigitlardan birontasini ham xafa qilishni is-

82

tam agan G lenarvan chek tashlashga qaror berdi. Shunday qilishdi. Orzu qilingan chek kapitan yor-damchisi Tom Ostin, b aq u w at Vilson va boksda hatto Tom S ayersning1 o‘ziga ham bo‘sh kelm aydigan M yulredilarga tushdi.
Bu tayyorgarlik ishlarida Glenarvan k atta g‘ayrat ko‘rsatdi. U har qanday qilib bo‘lsa ham belgilangan kuni yo‘lga chiqishga tayyor bo‘lshiga ahd qildi va maqsadiga erishdi. Jon Mangls ham G lenarvandan kam g‘ayrat qilmadi. U darhol ochiq dengizga chiqish uchun ko‘m ir g'am lab olishga shoshildi. Jon

A rgentina sohillariga ulardan oldin yetib borishni is-

tardi. Shu jihatdan Glenarvan bilan yosh kapitan o‘rtasida haqiqiy musoboqa vujudga keldi va bu, al-batta, ishga foyda keltirdi.

14-oktabrda tayin qilingan soatga ham ma tayyor

edi. Jo ‘nab ketishdan			oldin yo‘lovchilar kayut-kom -
paniyaga	to'plandilar.		«Dunkan» langarini	ko‘ta ra
boshladi,	yassi vint	parraklari Talkaguano		qo‘ltig ‘i-
ning tiniq suvlarini		loyqatdi. K arabinlar va		Kolt re ­

volverían bilan qurollanib oigan Glenar-van, Paganel,

Mak-Nabbs, Robert G rant, Tom Ostin, Vilson va

M yulredi kemadan tushib ketishga tayyorlanardilar.

Yo‘l boshlovchilar bilan yuk ortilgan xachirlar ularni qirg‘oqda kutib tu ra r edi.

— Vaqt bo‘ldi, — dedi nihoyat Glenarvan.

— Xo‘p, oq yo‘l, azizim, — dedi Elen, hayajonini bosishga tirishib .

Glenarvan uni bag‘riga bosdi. Robert opasining bo‘ynidan quchoqladi.
— Endi, aziz do'stlarim , — dedi Paganel, — ke-linglar, ajralishdan oldin bir-birim izning qo'lim izni qisaylik, shunday mahkam qisaylikki, to A tlantik okeani q irg ‘og‘ida uchrashgunim izcha shu qo‘l qisish-ganimiz sezilib tursin!
Paganel juda k atta ketdi. Lekin xayrlasha turib,

ba’zilar		shunday		qizg‘in	quchoqlashdilarki,
m uhtaram		olimning		orzusi haqiqatan			ham	amalga
oshadiganga o‘xshab qoldi.
Hamma yana palubaga chiqdi, ekspeditsiyaning
yetti	a’zosi		«Dunkan»ni tark			etdilar.	Ko‘p	o‘tm ay
ular	sohilga		yetib oldilar. Bu			vaqtda	m anevr qila-