Аҳоли сони ва такрор барпо бўлиши

2.3. - rasm. Aholini ro‗yxatga olish vazifalari 
Demografik jarayonlarni doimiy ro‗yxatga olib borish aholini hisobga 
olishning muhim turlaridan bo‗lib, bu jarayon asosan fuqarolik holati 
dalolatnomalarini yozish organlari tomonidan bajariladi. Bu tashkilotlar tug‗ilish, 
o‗lim, nikoh va ajrimlar holatlarini doimiy ravishda qayd etib, ro‗yxatga olib 
boradilar. O‗zbekistonda fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish (FHDYO) 
organlari tuman, viloyat, shaharlar doirasida tashkil etilgan va ularda tug‗ilganlar, 
o‗lganlar, qayd etilgan nikohlar, ajrimlar, ularning aniq sanalari va shaxslari haqida 
to‗la ma‘lumotlar doimiy qayd etilib boriladi. Umuman demografik jarayonlarni 
ro‗yxatga olish dasturidagi savollarni ikki guruhga ajratish mumkin. Birinchi 
guruhga jarayonlar manzili, sodir bo‗lgan va qayd etilgan vaqti, ikkinchi guruhga 
esa jarayon o‗tgan shaxslar haqidagi savollar kiritiladi. Masalan, tug‗ilishni 
ro‗yxatga olishda-chaqaloqni otasi, onasining millati, yoshi, ish joyi kabi 
ma‘lumotlar ham qayd etiladi.
Nikoh jarayonini ro‗yxatga olishda ham nikohga kiruvchilarning millati, 
yoshi va ijtimoiy holati haqida ma‘lumotlar ko‗rsatiladi. Ushbu ma‘lumotlar 
asosida juda ko‗p ko‗rsatkichli jadvallar tayyorlanadi. Ana sunday jadvallarga 
tug‗ilganlarni onasining millati, yoshi, otasining millati, yoshi bo‗yicha 

---

41 
taqsimlanishi, vafot etganlarning hududlar, millatlar, yosh guruhlari bo‗yicha, 
nikoh, ajrimlarni ham ana Shu, holatlar bo‗yicha taqsimlanishini misol qilish 
mumkin. 
Aholi migratsiyasi davlatlarning maxsus militsiya organlarida muntazam 
hisobga olib boriladi. Ularda migratsiyada ishtirok etgan shaxsni demografik va 
ijtimoiy holatini ifodalovchi ma‘lumotlar bilan birga, kelish va ketish sabablari 
manzillari haqida ham ma‘lumotlar qayd etiladi. Aholini doimiy ro‗yxatga olishda 
ishonchli va to‗la ma‘lumotlar bo‗lishi muhimdir. Chunki, ushbu ma‘lumotlar 
asosida har bir hududning demografik holati, rivojlanishi o‗rganiladi, qator 
ijtimoiy-iqtisodiy muammolar echimi ishlab chiqiladi. Shuning uchun har bir 
demografik jarayonni o‗z vaqtida qayd etilishi maxsus qonunlar orqali nazorat 
etiladi.
Aholi ro‗yxati va aholini doimiy hisobga olish, har birini to‗ldirib aholi 
haqida to‗la ma‘lumot olishga imkonini beradi, lekin ularni farq etuvchi tomonlari 
ham mavjuddir. Aholi ro‗yxati ma‘lum muddatlarda (aksariyat holatlar-10 yilda) 
maxsus tashkilotlar, mutaxassislar tomonidan va bir vaqtda o‗tkaziladi. Aholini 
doimiy hisobga olishda esa qonun bo‗yicha belgilangan muddatda aholining o‗ziga 
tegishli tashkilotlarga kelib, demografik jarayonlarni qayd ettiradilar.
Aholi soni va tarkibidagi o‗zgarishlarni muntazam aniqlab borishda aholi 
ro‗yxati ma‘lumotlari asosdir. Ma‘lum yilda aholi ro‗yxati o‗tkazilib aholi soni va 
tarkibi haqida aniq ma‘lumot olinadi. Undan keyingi yildagi aholi soni va tarkibini 
aniqlash uchun shu yilda tug‗ilganlar va ko‗chib kelganlar sonini ro‗yxatda 
aniqlangan aholi soniga qo‗shib, vafot etganlar va ko‗chib ketganlar sonini esa 
ayirib tashlanadi. Ana shunday uslub bilan navbatdagi aholi ro‗yxati o‗tkazilgunga 
qadar har yil uchun aholi soni va tarkibi haqida ma‘lumotlar aniqlanadi.