Антрактида режа: Географик ўрни ва тадқиқ қилиниш тарихи Геологик тузилиши ва фойдали қазилмалари

Геологик тузилиши
Антарктида қадимги Пангея, кейинчалик Гондвана суперматерикларининг бир қисми бўлган. Альп тоғ бурмаланиши даврида Трансантарктида тоғ тизмаси кўтарилиб, материкни иккига, яъни юқорида айтиб ўтганимиздек Шарқий Антарктида ва Ғарбий Антарктидага ажратиб қўйган.
Шаркий Антарктида геологик жиҳатдаи уч ярусли платформа ҳисобланади. Пастки ярус 20―30 км қалинликдаги протеразой ва архей жинсларидан таркиб топган. Улар қарийб бир миллиард йил аввал ҳосил бўлган. Ана шу жинслар жуда ҳам дислокацияланган гнейслар, кристалл сланецлар, мигматитлар (шу жумладан чўкиндилардан ҳисол бўлган мигматитлар) ва гранитоидлардан иборат. Гранитоидлар пастки яруснинг қадимгироқ жинслари иичига киради (интрузия). Бир неча километр қалинликдаги ўрта ярус жуда ҳам ўзгарган чўкинди жинслар ― филлитлар, оҳактошлар, қумтошлар ва конгломератлардан таркиб топган. Бўроқ дислокацияланган бу жинслар юқори протеразойга (синий системасига) киради. Ниҳоят платформанинг юқори яруси палеозой ва қисман мезазой эрасида ҳосил бўлган 1―2 км қалинликдаги чўкинди жинслардан иборат. Улардан бикон қумтош қатламини, девон, перьм-карбон давридаги глоссоптерис папоротниги ва ҳозирги араукарияларга ўйхашдиган триас дарахтларининг таналари топилган.
Шарқий Антарктиданинг энг йирик структура тузилмаси Виктория Ерининг горстли тизмасидир. Бу тизма шимоли щарққа томон Королева Moд тизмаси шаклида давом этади. Шарқий Антарктадада ка­димги ва ёш ер ёриқлари кўп. Долеритларнинг суқилиб кирган жойлари ва қадимги вулканлар (Гаусс) қадимги ер ёриқлари атрофида кўпроқ, ёш ер ёриқларида эса рельефнинг пасайган жойлари ва ҳозирги вақтда отилаётган вулканлар (Эребус) боф. Макензи денгпзи (қўлтиғи)дан материкка кирадиган ер ёриқлари депрессияси айниқса буюк. Бу депрессияда жуда катта Ламберт Музлиги бор.
Ғарбий Антарктидада палеозой эрасидан то кайназой эрасигача ҳосил бўлган жинсларнинг бутун бир серияси мавжуд. Уларнинг ҳаммаси Шарқий Антарктидага қарма-қарши ўлароқ жуда ҳам дислокацияланган ва интрузиялар ёриб кирган. Бу структуралар Анд структураларининг бевосита давоми ҳисобланади. Ғарбий Антарктиданинг тоғлик рельефи ва Шарқий Антарктидани Ғарбий Антарктидадан ажратиб турган букилма (тоғ олдидаги букилма) ўша структураларга боғлиқ. Ғарбий Антарктиданинг юра ва бўр даврларида ҳосил бўлган ётқизиқларида (айниқса, Антарктика ярим оролининг шимолий чеккасида) аммонитлар, моллюскалар, чувалчанглар, маржон полиплар, игна танлилар, балиқларнинг қолдиқлари, араукарияларнинг тошга айланган қолдиқлари кенг тарқалган. Миоцен даврининг ётқизиқларида жануб бук дарахтларининг қолдиқлари топилган. Бу бук дарахтлари ҳозир Оловли Ер ва Янги Зеландия оролларида ўсади.