Antik davr psixologiyasida jon haqida materialistik ta`limotlarning asosiy holatlari

Avgustin fikri ham Platon fikriga yaqin turadi. Uning fikricha, qalbni mustaqil harakati tanadan tashqari, lekin uning quroli sifatida qo‘llanilishi psixik tana bo‘lishidir. Qadimgi vaqtda qalb haqida bir necha katta izlanishlar bo‘ldi. Qalb − bu olov, havo raqam harakatlanuvchi. Qalb deganda inson yashash uchun kerakli narsalar emas, balki butun tirikchilik, hayot tushuntirilgan. Hozirgi zamon tili bilan gapirganda psixologiya fizikani bir qismi, deb tushunilgan. Insonni fazo bilan uzluksiz bog‘liqligi quyidagi tushunchani aniqlar edi.

Psixika-ong-idrok. Xotira zehn emas, bu estaliklar xolos, balki qalbni oldingi o‘zining harakatlarini eslashdir. Lekin qalb bajargan harakatlarni eslashga ega emas. Qalbga hozir bajariladigan vazifalar, sezish va intellektual harakatlar ham xosdir. Shu bilan birga Platonning fikricha, afsonalar biz uchun qimmatlidir.

«Psixologiya fan sifatida ruh haqidagi ta’limotdan boshlanishi kerak edi. Ruh haqidagi ta’limot odamzot tomonidan ilgari surilgan birinchi ilmiy gepoteza»dir deb yozadi L.S.Vigotskiy. Anita − ruh haqidagi qarashlar ibtidoiy jamoa davridayoq mavjud bo‘lgan bo‘lsada, bu davrda tabiat va inson haqidagi tasavvurlar tub burilishga uchrab, antik olamda dastlabki ruh haqidagi ilmiy farazlar paydo bo‘la boshlaydi. Ilmiy psixologiya va undagi barcha muammolarning boshi shu erdadir.

«Qaysi yo‘llar bilan bormagin, baribir ruhning chegarasiga borolmaysan» degan aforizm bilan efeslik Geraklit (er. av. 530-470) individual ruh va koinot birligi g‘oyasini ilgari surdi. Unga ko‘ra barcha narsa asosida olov yotarkan. Organizmdagi olov uchquni psixologiyadagi − ruhdir. U «olovli va nam» holatda bo‘ladi va mast odam qaerga ketayotganini bilmaydi, chunki uning psixikasi namdir» − deb yozadi Geraklit. Uning ta’kidlashicha ruh namni umumiy logos qonunlari bilan belgilanadi. Bu fikr bilan Geraklit barcha psixik hodisalar moddiy dunyo qonunlariga buysunishini ta’kidlamoqchi bo‘ladi. Determinizm tamoyilini juda sodda ko‘rinishda ta’riflamoqchi bo‘ladi. Lekin uning g‘oyalari psixik hayotning hamma eshiklarni ochishga kalit bo‘la olmas edi. Geraklit o‘zidan oldin o‘tgan milet maktabi faylasuflari Fales, Anaksimandr, Anaksimenlarning ruh bo‘linmasligi to‘g‘risidagi fikrlarini izdoshi xisoblanadi.