Anotatsiya kirish mavzuning asoslanganligi va dolzarbligi

2.2. Aktinometrik stansiyalarda Quyosh radiatsiyasini o‘lchash
Meteorologiyada quyoshning qisqa to‘lqinli radiatsiyasi va yer yuzasining infraqizil (yoki uzun to‘lqinli) nurlanishi va atmosferaning qarshi nurlanishini ajratish qabul qilingan. Quyosh radiatsiyasi va uzun to‘lqinli radiatsiyaning barcha turlari Vt/m² da o‘lchanadi [2, 8, 18 va b.].

To‘g‘ri quyosh radiatsiyasini o‘lchash. To‘g‘ri quyosh radiatsiyasini o‘lchash uchun mutlaq (Ongistrem kompensatsion pirgeliometri) va nisbiy (aktinometrlar) asboblar qo‘llaniladi. Meteorologik stansiyalarda Savinov-Yanishevskiy termoelektrik aktinometri ishlatiladi.

Bu aktinometrning ishlash prinsipi asbobning qabul qiluvchi qismiga kelayotgan quyosh energiyasini termoelektrik batareya yordamida elektr energiyasiga o‘zgartirishga asoslangan. Termoelektr yurituvchi tok kuchining (termotok EYUK) kattaligi GSA-1 rusumidagi maxsus sezgir galvanometrlar yordamida o‘lchanadi. Quyosh radiatsiyasi tasirida galvanometrning strelkasi N bo‘laklar soniga buriladi. Shunday qilib to‘g‘ri radiatsiyaning kattaligi S quyidagiga teng:
, (2.2)

bu erda N₀ – galvanomert strelkasining nol holati, α – radiatsiya qabul qilgich – galvanometr juftligining o‘tkazish ko‘paytuvchisi.

O‘tkazish ko‘paytuvchisi aktinometr ko‘rsatkichini absalyut asbob – piranometr ko‘rsatkichiga, yoki namunaviy aktinometr ko‘rsatkichiga taqqoslash orqali topiladi.
Savinov-Yanishevskiy termoelektrik aktinometri. Aktinometrning qabul qiluvchi qismi kumush folgadan yasalgan. Bu gardish markazida dumaloq teshik ishlangan. Gardishning Quyoshga qaragan tomoni qoraga bo‘yalgan (2.3-rasm). Boshqa tomoniga yulduzcha shakliga ega termoelektrik batareyaning ichki faol kavsharlari yopishtirilgan. Tashqi (passiv) kavshar mis halqaga yopishtirilgan. Bu halqa termoyulduzchaga qo‘yilgan va asbob korpusining ichiga siqilgan. Kavsharni yopishtirishda termoyulduzcha disk va korpusdan papiros qog‘ozi bilan izolyasiyalanadi. Gardish (aktinometrning qabul qiluvchi qismi) aktinometrning naychasi 2 ga o‘rnatilgan kosa 1 ichiga o‘rnatilgan (2.4-rasm).

2.3-rasm. Termoelektrik aktinometr qabul qiluvchi qismining sxemasi (termoyulduzcha)	2.4-rasm. Savinova-Yanishevskiy termoelektrik aktinometri

Naycha ichida qabul qiluvchi qismni shamol hamda tarqoq va qaytgan radiatsiya kirishidan saqlovchi beshta diafragma bor. O‘lchash vaqtida kumush gardish Quyosh radiatsiyasini yutadi. Buning natijasida gardish va ichki faol termobatareya kavsharining harorati ortadi. Tashqi passiv kavshar tashqi havo haroratiga yaqin bo‘lgan asbob korpusi haroratiga ega. Ichki va tashqi kavsharlar haroratlar farqi ta’siri ostida termobatareya zanjirida galvanometr bilan o‘lchanadigan termoelektrik tok yuzaga keladi. O‘lchovlar orasida aktinometr naychasi qopqoq 3 bilan yopib qo‘yiladi. Va bu bilan gardish ifloslanishdan himoya qilinadi. Termoelektrik aktinometr katta bo‘lmagan shtativ 4 ga o‘rnatiladi. Bu shtativ asbobni joyning kengligiga, balandligiga va Quyosh azimuti bo‘yicha o‘rnatish imkoniyatini beradi.

Aktinometr joyning kengligi bo‘yicha quyidagicha o‘rnatiladi: Vint 5 bo‘shatiladi va sektor 6 ning bo‘laklari indeksiga keltiriladi, shundan so‘ng vint 5 burab qotirilib qo‘yiladi. Atrofida naychaning gorizontal burilishi sodir bo‘ladigan o‘q meridian tekisligida joylashgan bo‘lib, kenglikka mos holda shimolga egilgan bo‘lishi kerak.
Naycha vint 7 va 8 yordamida quyoshga qaratib mo‘ljallanadi. Aniq yo‘naltirish uchun tashqi diafragmada kichkina dumaloq teshik 9 ishlangan. Bu teshik to‘g‘risida oq ekran 10 bor. Asbob to‘g‘ri o‘rnatilganda quyosh nuri teshikdan o‘tib, ekranning markazida yorug‘ dog‘ hosil qiladi.