Anotatsiya kirish mavzuning asoslanganligi va dolzarbligi

Tarqoq, yalpi va qaytgan radiatsiyani o‘lchash. Radiatsiyaning bu turlari Yanishevskiy termoelektrik piranometri yordamida o‘lchanadi. Bu nisbiy asbob ham huddi Savinov-Yanishevskiy aktinometri prinsipida ishlaydi.

Piranometrning qabul qiluvchi qismi manganin va konstantan parchasidan tashkil topgan termoelektrik batareyadan iborat (2.5-rasm). Termobatareyaning hamma juft kavsharlari magneziy bilan oqlangan, toqlari esa qora kuya bilan qoraytirilgan. Taglik 2 ga qotirilgan qabul qiluvchi qismi 1 uzun to‘lqinli radiatsiya va shamol ta’siridan himoya qilish uchun shisha qopqoq bilan berkitilgan (2.6-rasm).

2.5-rasm. Radial termobatareya sxemasi

2.6-rasm. Yanishevskiy piranometri

Faqat tarqoq radiatsiyani o‘lchash uchun soya ekrani 4 dan foydalaniladi. U bilan asbobning qabul qiluvchi qismi to‘g‘ri radiatsiya ta’siridan himoya qilinadi. Ekran va sterjen o‘lchamlari shunday hisob qilinganki piranometrning qabul qiluvchi qismi markazidan ekran 10° burchak ostida ko‘rinib tursin, yani ekran quyosh atrofida 5° osmon qismini berkitib tursin. Buning uchun ekranning diametri shisha qopqoq diametriga teng bo‘lishi kerak. Asbobning qabul qiluvchi qismi va ekran orasidagi masofa ekran diametridan 5-7 marta katta bo‘lishi kerak.

Asbobga kelib tushayotgan quyosh radiatsiyasi qoraytirilgan qismda oqidagiga nisbatan ancha ko‘p yutiladi. Oq va qora termokavsharlar orasida qabul qiluvchi qismga tushayotgan radiatsiya kattaligiga proporsional harorat farqi yuzaga keladi. termobatareyadagi harorat farqi termotok hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Bu tok GSA-1 galvanometri yordamida o‘lchanadi. Asbobga tushayotgan radiatsiya kattaligi galvanometr strelkasi siljigan N bo‘lak soniga proporsianal. Quyosh va nuqtada bo‘lganida yalpi radiatsiyani odatda bir vaqtda ikkita asbob yordamida, ya’ni to‘g‘ri radiatsiya S aktinomert bo‘yicha va tarqoq radiatsiya D piranometr bo‘yicha kuzatiladi, so‘ngra ular qo‘shiladi.


(2.3)
(2.4)

Agar yalpi radiatsiya faqat piranometr yordamida o‘lchansa (aktinometr yo‘qligida), unda ochiq piranometrda N hisob olinadi va yopiq piranometrda n hisob olinadi. Bu holda tarqoq radiatsiya quyidagi formula yordamida hisoblab topiladi.

, (2.5)

bu erda n=(N – N₀), a – piranometr-galvanometr juftligining o‘tkazuvchi ko‘paytmasi.

To‘g‘ri radiatsiyani hisoblab topish quyidagicha amalga oshiriladi. Faqat to‘g‘ri radiatsiyaga mos keluvchi (N-n) hisoblar farqiga teng ko‘rsatkichni o‘tkazuvchi ko‘paytma a ga va asbob sezgirligining quyosh radiatsiyasi tushish burchagiga bog‘liqligini hisobga oluvchi tuzatma ko‘paytma ga ko‘paytiriladi. Bu tuzatma ko‘paytma piranometr pasportidagi grafikdan topiladi. Shunday qilib


(2.6)
Yalpi radiatsiya bu D va S kataliklar yig‘indisi. Quyoshning kuchsiz nur sochishida va bulutli ob-havoda yalpi radiatsiya tarqoq radiatsiyaga teng:
Q=D.
Piranograf tarqoq radiatsiyani uziliksiz yozib borish uchun xizmat qiladi. U piranometr va unga ulangan galvanometr (yoki boshqa tipdagi qayd qiluvchi) dan tashkil topgan.
Qaytgan quyosh radiatsiyasi albedometr yordamida o‘lchanadi. Statsionar va dala albedometrlaridan foydalanish mumkin. Statsionar albedometr – bu Yanishevskiy universal termoelektrik pironometridir. Uning konstruksiyasi shunday tuzilganki, asbobning qabul qiluvchi qismini past tomonga aylantirib, yer yuzasidan qaytgan radiatsiyani o‘lchash mumkin [8].