Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo

Azotning kislorodli birikmalari.
Azot (I) oksidi. Rangsiz, kuchsiz hidli, shirin mazali gaz. Suvda kam eriydi, xona temperaturasida barqaror.
NH₄NO₃ = N₂O + 2H₂O
N₂O + H₂O = H₂N₂O₂
HNO - giponitrid kislotasi deyiladi.
Olinishi: Gidroksil aminga nitrit kislotasi ta'sir ettirib olinadi.
NH₂OH + HNO₃= H₂O + H₂N₂O₂
H₂N₂O₂ erkin holda uchramaydi. Lekin uning tuzlari ma'lum - Ag₂N₂O₂.
N₂O yuqori temperaturada kuchli oksidlovchi:
H₂ + N₂O = H₂O + N₂
S + 2N₂O = SO₂ + 2N₂
2P + 5N₂O= P₂O₅ + 5N₂
N₂O meditsinada narkoz sifatida ishlatiladi. U bilan nafas olinsa mast qiladi va kishi xursand bo’ladi.
Azot (II) oksid. Rangsiz, zaharli gaz.
Olinishi: 
3. N₂ + O₂= 2NO
4. 4NH₃ + 5O₂= 4NO + 6H₂O
Laboratoriyada olinishi:
3. 2KJ + 2KNO₂ + 2H₂SO₄ = 2K₂SO₄ + 2NO + J₂ + 2H₂O
4. Cu + 8HNO₃= 3Cu(NO)₂ + 2NO + 4H₂O
NO - kuchli oksidlovchi va qaytaruvchi:
SO₂ + 2NO= SO₂ + N₂O oksidlovchi
2NO + Cl₂=2NOCl nitrozilxlorid hosil bo’ladi.
Azot (IV) oksidi. NO₂ - sovutilganda qizil-qo’ng’ir suyuqlikka aylanadi. T.suyuqlanish 22,45ºC sovutila borgan sari sarg’ish oq, keyin rangsiz bo’ladi. -11,2ºC rangsiz kristall hosil qiladi. Isitilganda uning rangi o’zgarib to’qlashadi, 140ºC da rangli bo’ladi.
N₂O + H₂O= HNO₃ + HNO₂
2NO₂ + 2NaOH= NaNO₃ + NaNO₂ + H₂O
Shuning uchun u aralash angidrid deyiladi. HNO₂ beqaror.
3HNO₂= HNO₃ + 2NO + H₂O
NO₂ issiq suvda ta'sirlashib:
6NO₂ + 2H₂O= 4HNO₃ + 2NO
3NO₂ + H₂O= 2HNO₃ + NO
O₂ ishtirokida NO₂ to’la HNO₃ ga aylanadi.
4NO₂ + O₂ + 2H₂O= 4HNO₃
NO₂ kuchli oksidlovchi, qaytaruvchi. U uglerod, azot, oltingugurt, vodorod, metallarni oksidlaydi.
7H₂ + 2NO₂ = 4H₂O + 2NH₃
Kuchli oksidlovchilar Br₂, F₂ bilan u qaytaruvchi.
2NO₂ + F₂ + 2H₂O= 2HNO₃ + 2HF
2NO₂ + H₂O= HNO₃ + HNO₂
Olinishi:
1. 2NO + O₂= 2NO₂
2. 2Pb(NO₃)₂= 2PbO + 4NO₂ + O₂
3. Cu + 4HNO₃= Cu(NO₃)₂ + NO₂ + H₂O
4. As₂O₃ + 4HNO₃= 2HAsO₃ + H₂O + 4NO₂
Laborotoriyada olinishi:
3. As₂O₃ + 2HNO₃ + 2H₂O= 2H₃AsO₄ + N₂O₃
4. NaNO₂ + H₂SO₄= NaHSO₄ + HNO₂
Nitrit kislotasi uning suyultirilgan eritmalari va tuzlari ma'lum. Nitrit kislota kuchsiz elektrolit K=4·10^-4. U ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi.
2HNO₂ + O₂= 2HNO₃
2HNO₂= NO + NO₂ + H₂O
KJ, H₂S ishqoriy metallarning amalgamasi bilan nitrit kislotasining oksidlovchi xossasi namoyon bo’ladi.
H₂S + 2HNO₂ = 2H₂O + S + 2NO
2KJ + 2KNO₂ + 2H₂SO₄ = J₂ + 2NO + 2K₂SO₄ + 2H₂O
5NaNO₂ + 2KMnO₄ + 3H₂SO₄ = 5NaNO₃ + 2MnSO₄ + K₂SO₄ + 3H₂O
2FeSO₄ + 2KNO₂ + 2H₂SO₄ = Fe₂(SO₄)₃ + K₂SO₄ + 2NO + H₂O
Azot (V) oksidi- nitrat angidrid, rangsiz kristall modda, gidroskopik.
H₂O + N₂O₅ = 2HNO₃
N₂O₅ = NO + NO₂ + O₂
HNO₃ + P₂O₅ = 2HPO₃ + N₂O₅
Natriy nitrat holatida oz miqdorda havoda hosil bo’ladi.Atmosferadagi elektr razryadi paytida ham hosil bo’ladi.
Nitrat kislota va uning tuzlari.
Nitrat kislota rangsiz suyuqlik yorug’lik ta'sirida parchalanadi.
4HNO₃=2H₂O + 4NO₂ + O₂
Nitrat kislota suv bilan har qanday nisbatda aralashadi. Konsentrlangan nitrat kislota qaytarilish mahsuloti har xil bo’lishi mumkin. Nitrat kislota nodir metallardan boshqa hamma metallarni oksidlaydi.
Sn + 4HNO₃ = H₂SnO₄ + 4NO₂ + H₂O
3Cu + 8HNO₃ = 3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O
4Mg + 10HNO₃ = 4Mg(NO₃)₂ + NH₄NO₃ + 5H₂O
PbS + 8HNO₃ = 3PbSO₄ + 4H₂O + 8NO
3HCl + HNO₃ = 2H₂O + 2Cl₂ + NOCl
Platina ham zar suvda eriydi.
3Pt + 4HNO₃ + 4HCl= 3PtCl₄ + 4NO + 8H₂O
Kaliy nitratga olitingugurt va uglerod qo’shilsa, qora porox hosil bo’ladi.
2KNO₃ + S + C = K₂S + N₂ + 3CO₂ +169 kkal
Og’ir metallar nitratlarining va ishqoriy metallar nitratlarining parchalanishi:
2KNO₂ = 2KNO₂ + O₂
2Zn(NO₃)₂= 2ZnO + 4NO₂ + O₂
2AgNO₃= Ag + 2NO₂ + O₂
Hg(NO₃)₂= Hg + 2NO₂ + O₂
Nitrat kislotasining sanoatda olinishi: Oldingi paytda nitrat kislotasi chili selitrasidan olinar edi.
NaNO₃ + H₂SO₄= NaHSO₄ + HNO₃
Hozirgi paytda ammiakni yoki azotni oksidlab NO ga aylantiriladi. NO dan NO₂ va so’ngra nitrat kislota olinadi.
N₂ + O₂ = 2NO
2NO + O₂ = 2NO₂
2NO₂ + H₂O= HNO₃ + HNO₂
3HNO₃ = HNO₃ + H₂O + 2NO
Hozirgi paytda konsentrlangan nitrat kislota N₂O₄ va O₂ dan 50 atmosfera bosimda 75ºC da olinadi.
2NO₂ + O₂ + 2H₂O = 4HNO₃
Azot birikmalarining tibbiyotda ishlatilishi. Azotning barcha birikmalari zaharli. Bularning ichida natriy nitrit stenokadiya va tomirlarni kengaytiruvchi modda sifatida ishlatiladi.
Gidroksilamin.
Gidroksilamin: NH₂OH - rangsiz kristall modda.
Т_s= +34ºC, Т_q= 56,3ºC, d=1.35
Oksidlanish darajasi -1. Qaytaruvchi. Gidroksilamin sulfatini gidroliz qilib olinadi.
HO-NH-SO₃-H + HOH = NH₂OH + H₂SO₄
Nitrat kislotani Pb yoki Hg elektrodlari bo’lganda elektroliz qilib olinadi.
HNO₃ + 3H₂= NH₂OH + 2H₂O
NH₂OH + HCl= NH₃OHCl
Azotning vodorodli birikmalarini tibbiyotda ishlatilishi.
Ammoniy xlorid tibbiyotda yurak xastaligida simobli diuretiklarning ta'sirini kuchaitirish uchun ishlatiladi. NH₄HCO₃ non mahsulotlari va pechenyelar tayyorlashda ishlatiladi. NH₄OH nashatir spirti nomi bilan tibbiyotda ishlatiladi.