Anorganik, analitik, fizik va kolloid kimyo kafedrasi anorganik kimyo



Download 0,63 Mb.
bet182/192
Sana22.04.2022
Hajmi0,63 Mb.
#573736
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   192
Bog'liq
anorganik kimyo

23- 24 - ma’ruza.
V A guruh elementlari.
Adabiyotlar:
1. Q. A. Axmedov, A. T. Jalilov, Umumiy va anorganik kimyo, Tashkent,2006,390 b.
2.Ю.А. Ершов,Общая химия,М., Высшая школа,2003 г. 390 с.
3.Umumiy va anorganik kimyodan amaliy mashg’lotlar.Farmatsevtika institute talabalari uchun/ mualliflar: S.N.Aminov?R.Aristanbekov, H.R.To’xtaev va boshqalar, Toshkent,2005. 368 b.
4.N.A.Parpiyev,A.G.Muftaqov,H.R.Rahimov , Anorganik kimyo- Toshkent. ”O’zbekiston”, 2003.-428 b. 
5.N.S.Axmetov,Obshaya i neorganicheskya ximiya. Uchebnik dlya VUZov,
Vыsshaya shk. 1981. 679 s.
6.E.T.Oganesyan Neorganicheskaya ximiya. Uchebnik dlya VUZov po spe-
tsialnosti Farmatsiya.- M. Vыssh. shk. 1984. 384 s.
7.N.L.Glinka,Obshaya ximiya. Uchebnoe posobie dlya VUZov.- L.Ximiya
1980, 780 s.
8. H.R.Rahimov , Anorganik kimyo T., O’qituvchi. 1984. 422 s.
9. H.R.To’xtayev, Anorganik kimyo ma’ruzalar matni. Toshkent,2001.244 b.
Azot, fosfor, mishyak, surma va vismut.
Bu guruh elementlari tashqi qavatida 5 tadan elektronga ega. Ular 3 ta elektron biriktirishi va 5 ta elektron yo’qotishi mumkin. Bular metallmaslardir. Metallmaslik xossasi azot va fosforga xos. As, Sb va Bi metallmaslik xossalari bilan birgalikda metallik xossalarini ham namoyon qiladi.

Izotoplari

7N

15P

33As

51Sb

83Bi

7N14 (99,63)
7N15 (0,366)

15P31 (100)

33As75

51Sb121 (57,25)
51Sb123 (42,75)

83 Bi209 (100)

Ar.A0

0,71

 

1,16

1,34

1,46

I, ЭB

14,53

10,48

9,81

8,64

7,29

Oks daraja

-3,0,+1,+2,

-3, 0, +3, +5

-3, 0, +3,

-3, 0,

+3, +4, +5

qayn:

-195,8

280 (оq)

613 (qayn.)

1637

1529

Azot.
Azot 1772 yil Rezerford tomonidan ochilgan, uni 1774 yil A. Lavuaze “Azot” deb atagan. Ko’p tarqalgan kimyoviy element. N2 yer shari atmosferasining asosiy qismini tashkil qiladi. U havoda hajm jihatdan 75,6 % dan 78,09 % gacha boradi.
Azotning eng muhim birikmalaridan NaNO3 va KNO3 . Bundan tashqari azot ko’pgina muhim organik birikmalar tarkibiga kiradi. Oqsilda azotning umumiy miqdori 0,04 %.
Fizik xossalari: Azot rangsiz gaz, hidi va mazasi yo’q.
Odatdagi sharoitda azot reaksiyaga kirishmaydi. Lekin ba'zi mikroorganizmlar azotni o’zlashtirish xossasiga ega, bunda murakkab organik o’git hosil bo’ladi.
Odatdagi temperaturada N2 + 6Li = 2Li3N
Yuqori temperaturada katalizator ta'sirida N2 ko’pgina reaksiyalarga kirishadi. Bunda u oksidlovchi ham, qaytaruvchi ham bo’ladi.
Elementar azot juda kuchsiz oksidlovchi va qaytaruvchidir.
H2 + N2  2NH3
3Сa + N2  Ca3N2   kalsiy nitridi
Metallardan tashqari nitridlar metallmaslar bilan ham hosil bo’ladi.
Si3N, P3N5, BN
Agar elektrod ko’mir bo’lsa, azot atmosferasida vodorod ishtirokida 33 % HCN hosil bo’ladi.
СaC2 esa N2 ishtirokida CaCN2 hosil qiladi.
CaC2 + N2 = CaCN2 + C
Neytral azot atomining ionlanish potensiali yuqori bo’lgani uchun, azot qaytaruvchi bo’ladigan reaksiyalar juda kuchli oksidlovchilar bilan ketadi, yuqori temperaturada:
>15000 С
N2 + O2 = 2NO
Olinish usullari: Azotni olinish manbasi havo yoki azotning boshqa elementlar birikmasi bo’ladi.
Azotni havodan olish: havo azot, kislorod, suv bugi, SO2 va qo’shimchalardan iborat. Azotning Tsuyuq = - 195,8ºC, O2 = -183ºC, argon = -185,8ºC.
Linde usuli: -300oC sovutilgan havoni kolonna apparatida suyultiriladi. Suyuq N2, O2, Ar fraktsion haydaladi.
Hozirgi paytda azotning 99,95 % tozalikda havodan olinadi. Bunda murakkab priborlarda azot qayta- qayta rektifikatsiya qilinadi.
Dastlabki bosim r=7 atm, oxirgi bosim r=120-200 atm.
Azotni birikmalaridan olinishi:
t0
12. 2NH3 + 3CuO = N2 + 3Cu + 3H2O 2NH3    3H2 + N2
t0
13. 2NH3 + 3NaBrO = N+ 3NaBr + 3H2O 2NCl   3Cl+ N2
t0
14. (NH4)2Cr2O7  N2 + Cr2O3 + 4H2O 2NJ3  3J2 + N2
t0
15. 2NH3 + 3N2O = 4N2 + 3H2O NH2-NH2  2H+ N2
t0 t0
16. NH4NO   N2 + 2H2O 2N2   2N2 + O2
17. 4NH3 + 3O2 = 2N2 + 6H2O 2NH port  H+ 3N2
18. 2NH+ 3Cl= N2 + 6HCl
19. 8NH3 + 3Br= 6NH4Br + N2
t0
20. 6KNO3 + 10Fe  3K2O + 5Fe2O3 + 3N2
21.  NH4NO3 + Zn = ZnO + N+ H2O
22.  10HNO3 + Mg = 5Mg(NO3)2 + N2 + 6H2O
Ishlatilishi: Azot ko’p miqdorda NH3, HNO3, nitridlar, xanamidlar va tsianidlar olishga ketadi.
Azotning birikmalari:
Azotning vodorod va metallar bilan birikmasi.
Azotning vodorod bilan uchta asosiy birikmasi bor.
NH3 - ammiak, H2N-NH- gidrazin, HN- azotovodorod kislotasi.
NH- Tabiatda ko’p miqdorda oqsil moddalar tarkibida, ammoniy tuzlari holida uchraydi. NH3- rangsiz gaz, xarakterli hidi bor. T.k.- 33,40S, d=0,593. 1 litr ammiak= 0.7709 gr.
>tº
2NH3  N2 + 3H2 -46,19 kJ
H
H
: N : H N 108ºC M = 1,43 debay
H
H H
Suyuq ammiak ishqoriy metallar bilan reaksiyaga kirishadi:
4Na + NH3 = 2NaNH2 + H2
NaNH- ammiakni nordon tuzi. PbNH
NH- qaytaruvchi kuchli oksidlovchilar ta'sirida N2, NO va boshqalarga oksidlanadi:
NH3 + 3J2 = 3HJ + NJ3
Ammiak hosil bo’lishining P ga bog’liqligi.

t0

1atm

100 atm

1000 atm

200

15,30

80,6

98,3

600

0,049

4,5

31,4

1000

0,0044

0,44

< 12,9

Odatda tº =500-600ºC P=1000 atm, katalizator- Fe + H2O3
O2 atmosferasida:
4NH3 + 3O= 6H2O + 4N2
4NH+ 5O= 6H2O + 4NO
NH+ 3J= 3HJ + NJ– azot yodid
NJ3 + NH= NH3.NJ3
3NH3 + 3HJ = 3NH4J
Cl2 atmosferasida:
NH3 + Cl= NH2Cl + HCl
2NH3 + 3Br= 6HBr + N2
6HBr + 6NH= 6NH4Br 
Ammiak 3000C qizdirilgan KClO3 ustidan NaOH ishtirokida o’tkazilsa, NH3NO3- gacha oksidlanadi.
3NH3 + 4KClO3 + 3NaOH = 3NaNO3 + 4KCl + 6H2O
NH3 + 9OH- - 8e- → NO3- + 6H2O 3
ClO3- + 3H2O + 6e-→ Cl- + 6OH- 4
Ammiak kompleks birikmalar hosil qilishi mumkin, chunki unda 2 ta bo’linmagan elektronlar jufti mavjud.
[NH3]HCl ammoniy tuzlari
[Ag(NH3)2]Cl, [Cu(NH3)4]SO kompleks aminlar
NH3 + H2O= [NH4]- + OH- kuchsiz ishqor
Ammiakning olinishi:
Laborotoriyada:
1. (NH4)2SO4 + Ca(OH)2 = 2H2O + 2NH3 + CaSO4
2. 2NH4Cl + CaO  2NH3 + CaCl2 + H2O
3. Mg3N2 + 6H2O = 3Mg(OH)+ 2NH3
Tajriba 1.
NH3 + H2O= NH4OH fenolftalein-pushti rang
Texnikada: 1. Ko’p miqdorda ammiak toshko’mirni koksga aylantirganda hosil bo’ladi.
2. Ko’p miqdorda ammiak Tober metodi bilan olinadi.
H2 + N2  2NH3 + 46.19 kJ./mol
3.Franko va Karlo usuli kalsiy tsianamidga suv bugi ta'siriga asoslangan.
CaCN2 + 3H2O = CaCO3 + 2NH3
CaCN2 - paxtani defolianti sifatida ishlatiladi.
CaCO3 + 4C = CaC2 + 3CO
CaC2 + N2 = CaCN2 + C Ca = N – C ≡ N
4. Eerlek metodi:
AlN + 3H2O = Al(OH)3 + NH3
Nitrid.
Ishlatilishi: NH3, HNO3, (NH4)2SO4, NH4NO3 olish uchun ketadi.
Soda (Solovet), mochevina Ca(NH2)2, 10 % NH4OH – nashatir spirti.
Nitridlar – azoining har xil elementlar bilan birikmasi.
K3N, Mg3N2
3N2 + 6Mg  2Mg3N2
Mg3N2 + 6H2O= 3Mg(OH)2 + NH3
Texnik ahamiyatga AlN ega.
d - elementlarning nitridlari yuqori qattiqlikka ega. Yuqori suyuqlanish, issiqlikka chidamli va yuqori mustahkamlikka ega.
VN – Tc = 2300ºC, ZnN – Tc = 2588ºC, TaN – Tc = 3087ºC.
Natriy amid - NaNH2, rangsiz kristall. Tc = 210ºC
2Na + 2NH3=2NaNH2 + H2
Kristalli yoki suyuq ammiak
2NaNH2 + 2Na = 2Na2HN + H2 2NHNa2 + 2Na= 2NNa3 + H2
natriy nitridi
Shunday qilib, kislotali muhitda konts. NH4Cl, F2, Cl2, Br2, J2 bilan azotgalogenidlarni hosil qiladi. Hamma izotoplarning galogenidlari kuchli portlovchi moddalar.
Olingan amidlari, imidlari, nitridlari gidrolizga uchraydi: NaNH2, Na2HN, Na3N
NaNH2 + H2O= NH3 + NaOH
Na2NH + H2O= NH3 + 2NaOH
Ammoniyning hamma tuzlari issiqlikka chidamli emas. Ammoniy tuzlari termik parchalanishi mumkin.
1.Ammoniy tuzlari uchuvchan birikmalar hosil qilib parchalanishi:
t0
(NH4)2CO3  3NH3 + H2O + CO2
NH4Cl = NH3 + HCl
2.Qisman termik parchalanishi:
t0
(NH4)2SO4  NH3 + [NH4]HSO4
t0
(NH4)3PO4  3NH3 + H3PO4
yoki piro- va meta- kislotalar
t0
2Mg[NH4]PO4  Mg2P2O+ 2NH3 = H2O
t0
NaNH4HPO4  NaPO4 + NH3 + H2O
3.Disproportsionalanish reaksiyasi.
t0
NH4NO2  N+ H2O NH4NO3 = N2O + H2O
[NH4]2Cr2ON2 + 4H2O + Cr2O3
[NH4]2Cr2ON2 + 2NH3 + 5H2O + Cr2O3
NH4Cl kons. eritmasi galogenlar bilan pH muhitga qarab ammiakning har hil birikmalari hosil bo’ladi.
рН > 8.5 NH4Cl + Cl2= NH2Cl + 2HCl
xloramin
рН = (4,5-5,0) NH4Cl + 2Cl2= NH2Cl + 3HCl
рН = (4.5-5.0) NH4Cl + 3Cl2= NH2Cl + 4HCl
nitrid xlorid (azot xloridi)
Tajriba: NH+ 3J= 3NH4J + 3NJ3
Hosil bo’lgan moddalarni bir necha marta efirda ekstraktsiya qilinsa NH4J efirda erib, cho’kmada NJ3 qoladi. NJ3 mexanik kuch ta'sirida portlaydi.
2NJN2 + 3J2 
Ammiakatlar [Ag(NH3)4]Cl; [Cu(NH3)4]SO4; [Zn(NH3)6](OH)2; [Co(NH3)6]Br3; [Ni(NH3)6](NO3)2.
Gidrazin. H2N-NH2- rangsiz, havoda tutaidigan suyuklik.
Azotning oksidlanish darazhasi -2, valentligi 3.
H H
N N
H H
Suvda va ishqorda yaxshi eriydi.
H2N-NH2 + HCl = N2H4HCl=N2H5Cl gidrazin xloridi
[N2H4]2HCl - dixlorgidrazin; [N2H4]H2SO4- gidrazin sulfati
N2H4- kuchli qaytaruvchi, O2, J2 va boshqalar bilan oksidlanadi.
N2H4 + O= N+ 2H2O
N2H4 + 2J= N2 + 4HJ
N2H+ 4AuCl= 3N2 + 12HCl + 4Au
N2H4 + HNO2= HN3 + 2H2O
azotvodorod kislotasi
H2N-NH2 ning olinishi:
NH3 + NaClO= NH2Cl + NaOH
kons. kons.
NH2Cl + NH3 = H2N-NH2 + HCl
HCl + NaOH= NaCl + H2O

Download 0,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   178   179   180   181   182   183   184   185   ...   192




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish