Annotatsiya ushbu ma’ruza matnda, mavzular haqida tushuncha, ularning tasnifi, dori preparatlarining yangi avlodlari, tibbiyot amaliyotida eng ko’p qo’llaniladigan xillari haqida axborot berilgan. Ma’ruzalar matnining

Narkoz paydo qiluvchi gazli moddalar 
Azot (1) oksid
—kattalar va bolalar anesteziodogiyasida ko`p qo`llanadigan gazli 
modda. Azot (1) oksid inert gaz, yonmaydi, portlamaydi, lekin efir hamda siklopropan 
bilan alanga hosil qiladi. Narkoz uchun azot (1) oksid kislorod bilan aralashgan holda (80 
% azot (1) oksid, 20 % kislorod) ishlatiladi. Bolalar uchun 1:2, 1:1 nisbatda qo`llanadi. 
Narkoz bir zumda ro`y beradi, qo`zg`alish davri bo`lmaydi, chunki ushbu gazning katta 
diffuziyalanish hamda qon plazmasida kam erish xususiyatlari bor. Azot (1-oksid yuza 
narkoz paydo qiladi, skelet mushaklari tonusi yetarli bo`shashmaydi, shuning uchun azot 
(1) oksid miorelaksantlar va boshqa narkotik moddalar (ftorotan) bilan birga qo`llanadi. 
Azot (1) oksid yuborishdan to`xtatilsa, bemor narkozdan tez uyg`onadi, bu modda 
organizmdan o`zgarmasdan o`pka orqali chiqib ketadi. 
Azot (1) oksid kichik konsentratsiyalarda og`riq qoldiruvchi sifatida — miokard 
infarqtida, chiqqan suyaklarni joylashtirishda, og`riqli muolajalarni o`tkazishda 
qo`llanadi. Azot (1) oksidning kichik konsentratsiyasi kayf berishi mumkin, shuning 
uchun xushchaqchaqlik, xursandchilik gazi deb ataladi. Azot (1) oksid ta`sirlovchi 
xususiyatga ega emas, u nafas yo`llarini, shilliqlarni ta`sirlamaydi; so`lak, bronxial bezlar 
sekresiyasini ko`paytirmaydi. Bu modda qo`llanganda nafas siqilishi hamda boshqa 
nojo`ya ta`sirlar yuz bermaydi. Yurak, qon tomirlar, jigar, buyrak faoliyatiga noxush 
ta`sir ko`rsatmaydi. Azot (1) oksid qo`llanganda aralashmada kislorod hajmi 20 % 
kamayib ketsa organizmda kislorod yetishmovchiligi — gipoksiya boshlanadi, bunda 
skelet mushaklari tortishib, ko`z qorachiqlari kengayadi, qon bosimi pasayib ketadi, 
oqibatda bemor o`lib qolishi mumkin. 
Siklopropan 
— alangalanuvchi gaz, lipidlarda yaxshi eriydi, nafas yo`llaridan tez 
so`riladi, narkoz holati 2—3 daqiqadan keyin boshlanib, qo`zg`aluvchi davrsiz o`tadi. 
Narkotik ta`sir doirasi keng. Siklopropanning narkotik faolligi azot (1) oksiddan 
ustunroq, ta`sirlovchi xususiyati yo`q, mushaklar efir narkozidagiga nisbatan kuchsizroq 
bo`shashadi. 
Siklopropan vagus nervi markazi tonusini oshiradi, bronxospazm, narkozga kirish 
davrida laringospazm ro`y berishi mumkin. Siklopropan bradikardiya paydo qiladi, 
miokardning katexolaminlarga sezuvchanligini oshiradi. Siklopropanli narkoz davrida 

---

adrenalin, noradrenalin yuboril.sa yurak ritmi buziladi, xatto yurak qorinchalarida 
fibrillyatsiya hosil bo`lishi mumkin. Siklopropan ushbu nojo`ya xususiyati bilan 
ftorotandan ustun turadi, siklopropan buyrak usti bezidan katexolaminlar ajralishini ham 
oshirib yuboradi. Siklopropan yuborilganda qon tomirlar tonusi oshib, arterial bosim 
ko`tarilishi mumkin, bu siklopropannipg qon tomirlarga to`gridan-to`g`ri ta`sir qilishi 
bilan bog`liq. Siklopropan xolinomimetik xususiyatga ega bo`lgani uchun (bradikardiya, 
so`lak, bronxlarda shilliq ajralishi) atropin bilan premedikatsiya qilinadi. Siklopropan 
alangalanadi, shuning uchun uni qo`llashda alohida apparatura talab qilinadi.