Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Qizil armiyaga qarshi harakatining mohiyati va natijalari. Buxoro respublikasida qizil armiya qismlariga qarshi qa-riyb 5 yil davomida shiddatli jang harakatlari olib borildi.Bu harakat 1924-yilning oxirigacha hozirgi Buxoro, Navoiy, Qashqadaryo viloyatlarida davom etdi. Bu davrda xalqning og’ir ahvoli yanada murakkablashdi.Buxoro mamlakati hududlaridagi qurolli harakat qizil armiya va bolsheviklarning tajovuzkorligi, zo’ra-vonligi va talonchiligiga qarshi qaratilganligi bilan alo-hida ahamiyatga ega. Kurashchilarning asosiy maqsadi qizil qo’shinlarni haydab yuborish, milliy qadriyatlar, asriy e'tiqod va urf-odatlarning poymol qilinishi, xo’rlanishiga barham berish edi. Shu maqsadlar yo’lida kurash olib borish uchun Buxoro respublikasi rahbar-laridan Usmonxo’ja Po’latxo’jayev, Muhiddin Maxsum Xo’jayev, Ali Rizo Afandi, Abdulhamid Oripov, Qulmuhamedov va boshqalar qo’zg’olonchilar saflariga borib qo’shildilar.

Bir guruh harakat yo’lboshchilari Buxoro respublikasi hukumatiga yo’llagan maktublarida Buxoroda bolshe-viklar bo’lmasligi lozimligini, «favqulodda komissiya orqali kambag’al aholining mol-mulki va hayoti tortib» olingan»ligini, «bolsheviklar jabr va zulmni avj oldirib yuborganliklarini va «Buxoroning mustaqilligi quruq so’z bo’lib qolgan»ligini, «haqiqatda undan darak yo'q»ligini ta'kidlagan edilar.

Shu bilan birga, Buxoro hududida kurash olib borgan aksariyat qo’rboshilarning qarashlarida ziddiyatli tomon-lar ham mavjud bo’lgan. Qo’rboshilar o’rtasida o’zaro hamkorlik, hamjihatlikning yo’qligi, mamlakatni rivoj-lantirishning aniq dasturi yo’qligi harakatni kuchsizlan-tirdi, uning kengayishiga halaqit berdi. Bundan tashqari, Buxorodagi harakatning Turkistondan, xususan, Far-g’ona vodiysidagi harakatdan farq qiladigan asosiy tomoni shundan iboratki, ular ikki jabhada turib kurash olib bordilar. Bir guruh qo’rboshilar (Ibrohimbek, Mulla Abdulqahhor va boshqalar) amirlik tuzumi tarafdorlari

bo’lib. tdar faqat qizil armiyaga emas, yosh Buxoro hukumatida ham qarshi kurash olib bordilar. Bu qo’rboshilar^amir hokimiyatini qayta tiklash g’oyasini ilgari surib, sobiq amir Said Olimxondan yo'1-yo'riq olib turdilar. Lekki amir hokimiyati o’z vaqtida xalq noroziligini oshkgan, mamlakat taraqqiyotiga to’sqinlik qilgan edi. Ikkinchi guruh qo’rboshilar (Anvar Posho, Davlatmandbek, Jabborbek va boshqalar) muqaddas Buxoro tuprog’idan qizil askarlarning chiqib ketishi, Buxoro respublikasi mustaqilligi amalda qaror topishi uchun kurashdilar. F.Xo’jayev boshliq Buxoro Xalq Respublikasi hukumati ular bilan yashirin aloqa o’rnatib, muzokara asosida tinchlik yo’li bilan murosa qilishga intildi.Bolsheviklarning tazyiqidan norozi bo’lgan Buxoro hukumati a'zolarining bir qanchasi muxolifat kuchlarga qo’shilib ketdi.

Afsuski, F.Xo’jayev boshchiligidagi Buxoro hukumati tarkibidagi milliy vatanparvar kuchlar (sobiq Yosh bu-xorolik jadidlar) bilan muxolifatdagi qurolli guruhlar yo’lboshchilari o’rtasida kelishuv amalga oshmadi. Bu totalitar rejim sharoitida amalga oshishi mumkin ham emas edi.

Xorazm vohasida bolshevik-lar, qizil armiya kuchlariga qarshi qurolli kurash 1918-yil o’rtalarida boshlanib ketgan edi. Tajovuzkor kuchlar Petro-Aleksandrovsk (hozirgi To'rtko'l)ni Xiva xonligiga qarshi hujum bazasiga aylan-tira boshladilar. Chorjo’ydan Amudaryo orqali harbiy kuchlar keltirildi. Xorazmning o’ng qirg’oq hududi XIX asrning 70-yillarida podsho Rossiyasi tomonidan bosib olinib, harbiy istehkomga aylantirilgan edi. Xorazm sovet hokimiyatidan Petro-Aleksandrovskni qaytarib berishni talab qildi, ammo rad javobini oldi. Aksincha, qizil qo’shinlar shu istehkomdan Xorazm vohasiga bostirib kirib, xon hokimiyatini ag’darib tashlashda foy-dalandilar.