Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Savol va topshiriqlar

1. Ijtimoiy sohadagi muammolar nimalardan iborat edi?

2. Aholi turmush darajasi ko’rsatkichlarini ta'riflab bering.

3. Respublikada sog'liqni saqlash ishlari qanday ahvolda edi?

4. Aholiga tibbiy xizmat ko’rsatish markazlari nega faqat shaharlarda qurildi?

57-§. MA'NAVIY-MADANIY HAYOT muammolari

Sovet hukumatining madaniy siyosati milliy madaniyatni cheklashga yo’naltirilgan edi. Madaniy hayotda, ijodiy ishlarda partiyaviylik, siniiylik prinsiplari hukm surardi. o’z milliyligi, o’zligidan ayrilgan madaniyatdan xalq beza boshladi. Millatning mavjudligi uning milliy

380

madaniyatida ekanligi ma'lum. Milliylikning yo’qolib borishi jamiyat a'zolaridan ko’pchiligida m&daniyatga befarqlik, e'tiborsizlik kabi illatlarai yuzaga keltira bosh-ladi. Bu juda katta yo’qotish edi.

Mustabid tuzum tazyiqi ostida yurgizilgan bunday siyosat faqat O’zbek xalqigagina emas, barcha millat va ellatlarga taaluqli edi. Barcha xalqlar uchun «sovet madaniyati» deb nomlangan umumiy madaniyat tarkib toptirildi. Milliy tillarga nisbatan ham xuddi shunday munosabatda bo’lindi. Rus tili millatlararo aloqa tili deb e'lon qilindi, milliy respublikalarda, shuningdek, O’zbekistonda milliy tildan ustun qo’yildi.

Milliy til ijtimoiy hayotning barcha sohalaridan siqib chiqarila boshlandi. Respublika, viloyat, tuman idorala-rida ish yuritish rus tilida olib borildi, majlislar ham shu tilda o’tkazildi. O’zbek tilida so’zlashuvchi aholi (aholining 71,4 foizi) respublikamizdagi vazirlik va ido-ralarga ona tilida xatlar, arizalar, shikoyatlar bilan muro-jaat qila olmas edi. Ish yuritishda ham O’zbek tilidan foydalanish anchagina cheklanib qoldi. Mehmonxona, kassa, bank, tibbiyot aloqa tashkilotlarida O’zbek tilida ish yuritilmay qo’ydi. Yil sayin milliy tillarda chiqayot-gan adabiyot salmog’i, sifati, soni markazlashgan davlat-ning bir yoqlama talqini bilan rus tilida chop etilayotgan adabiyotga qaraganda kamayib boraverdi. Respubli-kadagi ilmiy adabiyotlarning 80 foizdan ko’prog’i rus tilida chop etildi. Bunday hol ijodiy, ilmiy-texnik ziyo-lilarni ilmiy jihatdan yetuk asariarini ona tilida emas, rus tilida yozishga majbur qildi.

Jamiyatimiz hayotida O’zbek tilining mavqeyi va ta'sir doirasi kengayish o’rniga, yil sayin torayib bordi.

Bu yillarda O’zbek tilida chop etiladigan ilmiy kitob-larning soni kamayib ketdi. Jumladan, 1960-yilda O’zbek tilida 1060 nomda kitoblar chop etilgan bo’lsa, 1987-yilda esa 936 nomda kitob bosilib chiqdi. Respublikada, 1980-yilda chop etilgan 83 nomdagi jurnallarning 48 tasi rus tilida edi.

Respublika, shahar, viloyat va tuman kutubxonalari va kitob do’konlarida O’zbek tilidagi ilmiy va badiiy adabiyotlarning soni juda kam edi. Masalan, 1987-yilda

381

1980-yildagiga qaraganda O’zbek tilida badiiy asarlar chop etilishi 900 ming nusxaga kamayib ketdi. o’zbe-kistonda yashayotgan har bir O’zbek kitobxoniga o’rtacha olganda 0,7 tadan badiiy asar to’g’ri kelardi. Bu O’zbek xalqining ma'naviy qashshoqlanishi omillaridan biri bo’ldi.

Shunday qilib, O’zbek tilidagi kitoblarni, ayniqsa, milliy adabiyotni keng targ’ib qilish mumkin bo’lmadi. Tarjima masalalarida ham ijtimoiy adolatsizlikka yo'1 qo’yildi. Adabiy-badiiy jihatdan yetuk bo’lmagan bo’sh asarlar ko’proq markaziy nashriyotlarda chop etildi, shu tufayli milliy adabiyotimizga aynan o’shanday asarlar nuqtai nazaridan baho berildi. Bularning bari millat-lararo munosabatlarga, milliy madaniyatlarning o’zaro aloqasiga ta'sir ko’rsatdi.

Sovet hukumati madaniyat sohasiga sarf-xarajatlarni belgilashda davlat byudjetini avvalo xalq xo’jaligi va boshqa tarmoqlarga bo’lib, qolgan mablag’ni bu sohaga ajratar edi. Shuning uchun bu holat qoldiq prinsipi deb nom oldi.