|
Savol va topshiriqlar
1. Paxta ekin maydonlarini kengaytinsh qanday salbiy oqi-batlarga olib keldi?
2. Tabiat muvozanatining buzilishiga sabab bo’lgan qanday omillarni bilasiz?
3. Orolbo’yi mintaqasidagi ekologik vaziyatga baho bering.
4. Orol fojiasini misollar bilan ko’rsating.
56-§. MEHNATKASHLARNING TURMUSH DARAJASI. AHOLIGA TIBBIY XIZMAT KO’RSATISH
Aholining ijtimoiy- maishiy ahvoli.Respublika aholisining turmush darajasini yaxshilash
masalasi ham Ittifoq hukumati ajratadigan mablag’ga bog’liq edi. Ittifoq hukumati ijtimoiy sohaga ikkinchi darajali deb qarab, qoldiq prinsipi asosida mablag’ ajratadi. Shuning uchun sovet hukumatining ijtimoiy siyosati natijasida O’zbekistonda ijtimoiy sohada ijobiy o’zgarishlar bo’lmadi.
Aksincha, amaldagi ijtimoiy-iqtisodiy yondashuv, xo’jalik yuritish mexanizmi mavjud muainmolarni bar-taraf etishga qodir emasligini namoyon qildi. Yuzaga kelgan iqtisodiy muammolar demograflk ahvol bilan qo’shilib, ijtimoiy ziddiyatlarni kuchaytirdi. Ittifoq markazidan turib, demografik vaziyatni e'tiborga olmas-dan, moddiy va moliyaviy resurslarni notekis taqsimlash natijasida respublikamizda aholi jon boshiga milliy daro-madning o’sishi Ittifoqdagi o’rtacha darajadan bir necha marta orqada qoldi. Milliy daromadning o’sishidagi turg’unlik, o’z navbatida, iqtisodiy va ijtimoiy mahsu-lotni kengaytirilgan takror ishlab chiqarish hamda aholining turmush darajasini oshirish imkoniyatlarini chekladi.
1971—1985-yillarda O’zbekiston aholi jon boshiga milliy daromad ishlab chiqarish bo’yicha o’rtacha Ittifoq darajasidan 2 baravar orqada qoldi. Milliy daromadning o’sish sur'atlari esa respublikada 3 baravar kam edi. Bu esa, o’z navbatida, aholi jon boshiga to’g’ri keladigan real daromadlar darajasiga salbiy ta'sir qildi.
O’zbekistonda aholi jon boshiga 1980-yilda 873 so’m, 1985-yilda 917 so’m real daromadlar to’g’ri keldi. Bu ko’rsatkich Ittifoqdagi boshqa respublikalar orasida eng oxirgi o’rin edi. Aholining real daromadlari kabi oila daromadlari, mehnat haqlarining o’sishi ham pasayib ketdi.
80-yillar o’rtalarida ana shunday kam daromadlilik oqibatida O’zbekiston aholisining o’rta hisobda go’sht, sut mahsulotlari, tuxum iste'mol qilishi umumittifoqda-gi o’rtacha ko’rsatkichlardan ikki baravar past edi. Oyiga o’rta hisobda 75 so’mdan kamroq yalpi daromad oladi-gan aholining ulushi Ittifoqda 12 foizdan sal ko’proq bo’lsa, respublikamizda bu ko’rsatkich 45 foizga bordi.
O’zbekistonda 70-yillarga kelib ijtimoiy sohada kam-chilik va muammolar, adolatsizlik kuchayib ketdi. Buning asosiy sababi bu sohadagi muammolar bevosita hayot talablari bilan emas, balki ma'muriy-buyruqbozlik usulida hal etilganida edi. Kapital mablag’larning asosiy qismi gigant qurilishlarga, og’ir sanoatni rivojlantirishga va juda oz qismi aholi turmush darajasini belgilab bera-digan, uning kundalik mehnat qilish va yashash ehtiyoj-larini qondiradigan ijtimoiy sohaga ajratildi. Ijtimoiy sohani moddiy-texnik rusurslar va mablag’ bilan ta'min-lashga ikkincbi darajali vazifa deb qaraldi.
O’zbekistonda 1970-yilda xalq xo’jaligi uchun ajratil-gan 23,3 mlrd so’m umumiy mablag’ning 8,2 milliardi, 1985-yilda esa 77,8 mlrd so’mning 23,3 milliardi noish-lab chiqarish sohalari rivojiga yo’naltirildi. Mablag’lar-ning xalq xo’jaligi tarmoqlari o’rtasida bunday taqsim-lanishi natijasida ijtimoiy sohaning rivojlanishi qiyin ahvolda qoldi.
Ijtimoiy soha uchun resurslarni taqsimlash qoldiq prinsipining qo’llanilganligi uy-joy muammosining tobo-ra keskinlashuvida, ijtimoiy-maishiy binolarni qurishda, aholi uchun transport muammolarini hal qilishda, maishiy va kommunal xizmat sohalarida ham namoyon bo’ldi. Aholini uy-joy bilan ta'minlash nihoyatda sust-kashlik bilan amalga oshirildi.
Afsuski, respublikamizdagi yangi bunyod etilgan sha-harlarning aksariyati qishloqlardan birozgina farq qilardi, xolos. Turli xil qurilish ishlari olib borilayotgan bunday shaharlarda ijtimoiy soha darajasi ayniqsa past edi. Bunday shaharlarning kompleks rivojlanishiga e'tibor berilmadi, asosiy diqqat ularda sanoat korxonalarini vujudga keltirishga qaratildi. Aholining ijtimoiy sohadagi talab-ehtiyoji deyarli qondirilmadi.
Uzoq yillar bu sohada mavjud bo’lgan muammolarga ahamiyat berilmadi. Buning oqibatida respublikada qishloq aholisi eng kam ta'minlangan aholi qatlamiga aylanib qoldi. 1985-yilgi oilaviy jamg’armalar haqidagi ma'lumotlarga qaraganda, qishloq aholisining jon boshi-ga to’g’ri keladigan o’rtacha daromadi kam ta'minlan-ganlik darajasiga ham yetmas edi. Jamoa xo’jaliklari a'zolarining beshdan bir qismi jon boshiga 50 so’mdan kamroq daromadga ega bo’lgan.
Iqtisodiy va ijtimoiy muammolar natijasida aholi tur-mush darajasi nihoyatda og’ir ahvolga tushib qoldi. Markazlashtirilgan iqtisodiyotning kun sayin inqirozga yuz tutayotganligi aholi turmush darajasiga va ijtimoiy ta'minot masalalarini hal etishga salbiy ta'sir qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
