Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

I b o b. O’zbekiston xalqining 1917— 1924-yillarda mustaqillik uchun kurashi.

Respublikaning tuzilishi

1-§. TURKISTONDA ISTIQLOL UCHUN KURASHNING G’OYAVIY ASOSLARI

Reja:

1.Turkiston jadidlarining milliy manfaat uchun kurash g'oya va mafkurasi to'g'risida.

2.Istiqlol uchun kurash-milliy g’oya asoslari

Milliy g’oya va milliy maf-kura tushunchalarini bir-biri-dan ajratish qiyin. Ular o’zaro yaxlit chirmashib ket-gan. Milliy mafkura tushunchasi keng qamrovli bo’lib, milliy g’oya uning o’zagi hisoblanadi. Milliy mafkura milliy g’oya tevaragida shakllanadi, u jamiyat va mam-lakat hayotining madaniy-ma'naviy yo’nalishlaridan tor-tib, to siyosiy qarashlargacha bo’lgan barcha sohalarni qamrab oladi. Milliy mafkura milliy g’oyani oziqlantiradi va uni mustahkamlaydi. Ular xalqning kelajakda qan-day qadriyatlar asosida o’z davlati va hayotini ko’rmoq-chi, buni qanday tasavvur etadi va o’z kurashida nimalarga tayanadi degan tushunchalarga javob beradi. Sovet totalitar tuzumi davrida Turkistonni mustamlaka etish mafkurasiga qaysi g’oyalar qarshi turgan va ular nimalarga asoslangan, degan savolga milliy taraqqiypar-varlar harakatlari g’oyalari deb javob berish mumkin.

Jadidlarning boy tarixiy merosida milliy g’oya va mil-liy mafkura alohida o’rin tutadi. Jadidchilik faqat ma-daniy hodisa bo’lib qolmasdan, u avvalo siyosiy hodisa ham edi. Milliy taraqqiyparvarlar o’z faoliyatida davlat va uning qurilishidan tortib, jamiyat va uning ma'naviy hayotigacha bo’lgan barcha masalalarni qamrab olish-gandi.

Jadidlarning milliy g’oyasida quyidagi ikki masala asosiy maqsad qilib qo’yilgan edi: a) xalqimizni dunyo-ning ma'rifatli millatlari darajasiga ko’tarish; b) Turkis-tonda milliy-demokratik davlat qurish.

Jadidlarning davlat va jamiyat haqidagi qarashlarida bu ikki masala bir-biri bilan uzviy bog’lanib ketgan. Chunki millat ma'rifatli bo’lishi uchun o’z yo’li bilan o’zgalarga tobe bo’lmay rivojlanishi lozim. Buning uchun esa xalqimiz eng avvalo ilm-ma'rifatni puxta egal-lashi kerak edi.

Jadidlar, bir tomondan, Turkiston mustaqilligi uchun kurash olib bordilar. Ikkinchi tomondan, ular Turkiston-da demokratik huquqiy davlat qurish uchun intildilar. Bu kurash jadidchilik mafkurasining asosini tashkil qiladi.

Ota yurt — Turkistonga nisbatan cheksiz mehr-muhabbat tuyg’usi, uning kelajagi haqida o’ylar, Vatan-ning taraqqiyot yo’llari rejasini tuzish, Sharq va G’arb an'analarini birlashtirish jadidlarni bu yo’lga undagan muhim omillar hisoblanadi. Turkistondagi milliy hara-katning asoschisi Mahmudxo’ja Behbudiy «Oyna» jurnalida quyidagicha yozgan edi: «Qabilasining ismini va yetti otasining otini bilmayturg’onlarni «qul-marquq» derlar». Bu so’z keyinchalik mashhur yozuvchi Chingiz Aytmatov tomonidan «manqurt» nomi bilan qayta kashf etildi.

Behbudiy, Fitrat, Cho’lpon, Munavvar Qori va boshqa taraqqiyparvar ziyolilarning asarlarida milliy g’oya-ning asosiy bo’g’ini — Turkistondagi barcha mahalliy xalqlarni birlashtirish g’oyasi qizil ip bo’lib o’tganligini ko’ramiz. Bu holni Behbudiy quyidagicha ko’rsatgan edi: «Agarda biz Turkiston musulmonlari xohlasakki, din va millatimizni ittifoq etib, bugundan islohotga qadam qo’ysak, ziyoli va taraqqiyparvarlarimiz, boy va ulamo-imiz birlashib, din va millat, vatan rivoji uchun xizmat etsak, shunda biz boshqalarga qaram bo'lmaymiz».

Milliy taraqqiyparvarlar g’oyasining muhim tarkibiy qismlaridan yana biri tarixiy ongni rivojlantirish, tarix-dan saboq chiqarish bo’lgan. Abdurauf Fitrat 1917-yilda bu haqda shunday yozgan edi: «Tarix millatlarning o’tmisVVni, taraqqiyotini hamda tanazzulining sabablari-ni o’rganaturg’on ilmdir».