Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Savol va topshiriqlar

1- O’zbekiston fan ahlining g'alabaga qo’shgan hissasi nimadan iborat bo’ldi?

2. Xalq ta'limi va mutaxassislar tayyorlash muammosi qay tarzda hal etildi?

3. O’zbek adabiyotining jangovarligini xarakterlab bering.

4. O’zbek san'atining fashizmga qarshi kurashda ko’rsatgan matonati haqida so’zlab bering.

36-§. O’ZBEKISTON AHOLISINING MODDIY TURMUSHI. FRONT BILAN ALOQANING

MUSTAHKAMLANISHI. QORAQALPOG’ISTON URUSH DAVRIDA

Reja.

1. 
   Aholining moddiy ahvoli.
   
2. 
   Front bllan aloqaning mustahkamlamshi
   

Urush har bir honadon, har bir oilaga bostinb kirdi odamlarni nihoyatda og’ir sinovlarga, muhtojlik va kui-fatlarga duchor etdi.

Umumiy ahvolning keskin yomonlashgani oziq-ovqat borasida qiyinchiliklar tug’dirdi. Shaharlarda oziq-ovqatga kartochka tizimi joriy etildi. Ishchi va xizmatchilar kuniga 400—500 grammdan, oila a'zolari esa 300 granun-dan non olar edilar. Go’sht, baliq, yog’, yormalar, makaronlarni me'yorlangan tarzda taqsimlash tartibi joriy etildi, biroq bu tartibga ko’pincha amal qilinmas, kar-tochkalarga tegishli masalliqlar berilmay qolardi.

Oziq-ovqat va sanoat mollarini me'yorlangan tarzda taqsimlash tizimi qishloq aholisiga taalluqli emas edi. Oziq-ovqat mollari ularga matlubot kooperatsiyasi ma-gazinlarida davlatga topshirilgan qishloq xo’jalik mahsu-lotlari miqdoriga qarab qafiy me'yorlangan miqdorda berilardi.

Shaharliklarni ta'minlash uchun bog’dorchilik-polizchilikni rivojlantirishga kirishildi. Sanoat korxo-nalari qoshida yordamchi xo’jaliklar tashkil etilib, ularga vaqtincha foydalanish uchun 53 ming gektar yer ajratil-di. Ishchi va xizmatchilarning yakka tartibda polizchilik bilan shug’ullanishi keng rasm bo’ldi. Urushning favqulodda sharoitlarida oziq-ovqat va sanoat mollarini me'yor bilan taqsimlashga o’tilishi odamlarning tirik-chiligini og’ir ahvolga solib qo’ydi. Urush davrida ishchi va xizmatchilarning maoshi ancha oshirildi, biroq oziq-ovqat tanqisligi sharoitida pul batamom qadrsizlanib qoldi. «Chayqov bozori» kengayib, olibsotarlikning ayj olishi ahvolni yanada mushkullashtirdi. Oldi-sotdi natu-ra bilan ayirboshlash shakliga o’tdi. Rahbar xodimlar esa maxsus payok bilan ta'minlanib turildi.

Urush yillarida aholining yangi ijtimoiy guruhlari: harbiy xizmatchilar oilalari, ko’chib kelgan kishilar,

258

rush nogironlari, yetim bolalar paydo bo’ldi. Urushning biiinchi kunlaridan boshlab harakatdagi armiya jangchilrining oilalari hisobga olindi. Muhtojlar turar joyni ta'mirlash, yoqilg’i tayyorlash, ayollarni ishga joy-lashtirish borasida yordam olib turardilar. Frontga ket-eanlarning bolalari yasli va bog’chalarga joylashtirildi. Kolxoz va sovxozlar frontga ketganlarning oilalariga oziq-ovqat berib turar, ekin ekib olish uchun yer ajratib berardi.

Mamlakatning turli rayonlaridan ko’chirib keltiril-eanlar O’zbekistonda hurmat-e'tibor va g’amxo’rlik bilan kutib olindi. Urush yillarida respublikaga bir mil-liondan ortiq kishi, shu jumladan, 200 ming bola keldi. O’zbekistonda ular boshpana va manzil topishdi. Kelganlar turar joy bilan ta'minlandi, ularni ishga joylashtirish yuzasidan doimiy ish olib borildi. O’zbekiston aholisi o’z noni, kiyim-kechagi, turar joyini ko’chib kel-ganlar bilan birga baham ko’rdi.

O’zbekistonliklar ko’chirib keltirilgan bolalarga mehribonlik va g’amxo’rlik ko’rsatdilar. Yuzlab oilalar urush tufayli qadrdon uyi, otasi, onasidan judo bo’lgan bolalarni tarbiyaga olish istagini bildirdilar. 15 nafar yetim bolani farzandlikka olgan Shomahmudovlar oila sining olijanobligi butun jahonga ma'lum; ukrain va rus latish va moldavan, ko’pgina boshqa millat bolalari bu oilada birga tarbiyalanib, quvonch va tashvishni birg_a baham ko’rdilar. Urush nogironi kattaqo’rg’onlik Hamid Samadov oilasi 13 bolani o’z panohiga oldi, samarqandlik kolxozchi ayol Fotima Qosimova 10 bolani qabul qildi. Urush yillarida 4,5 ming nafardan ziyod bolalar O’zbekistonlik oilalar tomonidan qabul qilib olindi. O'z mohiyatiga ko’ra chuqur insonparvarlik ruhi bilan sug’orilgan bu harakatda O’zbek xalqining milliy xususi-yatlari: mehmondo’stlik, do’stlik hissi, ko’ngli ochiqligi, o’zgalarga hamdardligi to’la-to’kis namoyon bo’ldi! Ko’chixib keltirilgan bolalarning asosiy qismi bolalar uylariga joylashtirildi, urush yillarida bunday uylarning soni ikki baravardan ziyod ko’paytirildi.

Urushning birinchi kunlaridan boshlab harbiy gospi-tallarda tekin ishlab beruvchi ayollar harakati kengayib bordi. Urushda og’ir jarohatlangan va majruh bo’lganlar front yoni mintaqasidan shu gospitallarga olib kelinar edi. Ularni parvarish qilishdek mashaqqatli mehnatni tibbiy xodimlar bilan birgalikda respublika fuqarolari, ayniqsa, yoshlar o’z zimmasiga oldi. O’zbekistonda 30 dan ortiq harbiy gospital joylashtirilgan bo’lib, ularni 750 ta korxona, muassasa, kolxoz-sovxozlar otaliqqa olgan edi. Jarohatlanganlarning talaygina qismi safga qaytaril-di. 1942-yili barcha nogironlar hisobga olinib, ulaiga bir yo’la moddiy yordam ko’rsatildi, kiyim-kechak va poy-afzal berildi. Nogironlarning ko’pchiligi ishga joylashtirildi.

Front bllan aloqaning mustahkamlamshi.O’zbekistonliklar muhtojliklarga qaramasdan, o’zlariga frontga yordam ko’rsatishga hissa qo’shib keldilar. Ular mudofaa va jangovar texnika qurish jamg’armasi tuzish uchun boshlangan umumxalq harakatida faol ishtirok etdilar. Urushning boshidan oxirigacha bo’lgan butun davrda mehnat jamoalari va ayrim fuqarolar o’zlarining btr kunlik yoki ikki kunlik ish haqlarini mudofaa jamg’armasiga ajratdilar, qimmatbaho buyumlari, zayom obligatsiyalari va naqd pullarini topshirdilar. Barcha joyda shanbalik va yakshanbaliklar o’tkazilib, ularda ishh topilgan pullar mudofaa jamg’armasiga o’tkazib turildi 1941—1945 -yillar davomida mudofaa jamg’ar-

siga respublika mehnatkashlari pul va davlat zayomi obligatsiyalari shaklida 650 mln so’mdan ziyod mablag’ topshirdilar, 22 mln so’mdan ortiq qimmat buyumlar, 55 lcg ga yaqin qimmatbaho metallar topshirdilar. Ana shu mablag’larga «O’zbekiston», «Krasnovostochnik«, «O’zbekiston komsomoli» bronepoyezdlari, aviaeskad-jjjya, tank kolonnalari va boshqa texnika qurilib, front-sa jo’natildi.

Respublika mehnatkashlarining frontga bergan yordami jangovar qismlarning texnika bilan qurollanishini mustahkamlab, jangchi qo’shinlarning rubini ko’tardi, dushmanga qarshi kurashda ularning kuch va quvvatini oshirdi. General-leytenant I. Panfilov qo’mondonligi ostidagi qo’shilmadan O’zbekiston rahbariyatiga yuborilgan xat ana shundan dalolat berar edi: «Sovet o’zbe-kistonining 20 yilligi» nomidagi tanklar bilan janglarda ishtirok etgan jangchi va ofitserlar harakatdagi armiya haqida g’amxo’rlik qilgani uchun, tankchilarni ajoyib bronetexnika — qudratli tanklar bilan ta'minlagani uchun O’zbekiston mehnatkashlariga chuqur minnat-dorchiligini bildiradi».

Urush yillarida O’zbekistonlik mehnatkashlar harakatdagi armiya jangchilariga qayta-qayta sovg’alar yuborib turdilar. Janubi-g’arbiy front jangchilari xatlar-ning birida mana bunday deb yozgan edi: «Delegatsiya tomonidan frontga olib kelingan sovg’alar va delegat-siyaning oramizda bo’lishi har bir jangchida va komandirda chuqur va samimiy minnatdorchilik hissini uyg’otdi... Serquyosh O’zbekistonning ishchilari, kol-xozchilari va ziyolilari bizga g’amxo’rlik ko’rsatayot-Banidan behad xursandmiz».

0'zbekiston mehnatkashlari safarbar qilingan o’zbe-j^stonlik jangchilarga doimiy g’amxo’rlik ko’rsatib, irontga ishchi va kolxozchilarning delegatsiyalari, kon-sert brigadalarini yuborib turdilar. O’zbek tilidagi 14 ta frony va brigada gazetalari siyosiy-tarbiyaviy ishlarni olib bordi. Harakatdagi armiya jangchilari bilan front orq_a_ sidagi mehnatkashlar o’rtasidagi aloqalar doimiy ravish da ta'kidlab borildi.

Dahshatli 1942-yil kuzida, dushman Volga tomon yopiriib, Kavkaz uchun janglar avj olgan bir paytda O’zbek xalqi O’zbek jangchilariga deyarli 2,5 mln. kishi imzo chekib yozgan maktub bilan murojaat etdi. Bu O’zbek jangchilarini o’z hayotini ayamay, jang qilishga da'vat etuvchi iltijo edi. Markaziy va mahalliy front gazetalarida bosilgan bu maktub O’zbek jangchilarining jangovar ruhini ko’tardi, ular bu maktubni o’z xalqining muqaddas amri deb bildilar.

Frontga har tomonlama yordam berib turilgani, jangchilar haqida butun xalq g’amxo’rlik qilgani askar va ofitserlarning ma'naviy ruhini ko’tarib, dushmanga qar-shi kurashda kuchiga kuch, g’ayratiga g’ayrat qo’shdi.

Mehnatkash xalqimiz fashist bosqinchilaridan ozod etilgan Rossiya, Ukraina, Belorussiya rayonlariga urush vayron qilgan xo’jaliklarni tiklash-da yaqindan turib katta yordam berdi. Bu yordamning shakllari turlicha edi. Ko’pgina O’zbek ko’ngillilari, asosan yoshlar asliga keltirish, tiklash ishlarida qat-nashish uchun Stalingradga, Ukrainaning vayron qilin-gan shaharlariga jo’nab ketdilar. Respublikamizda ozod qilingan rayonlarga qardoshlik yordami fondi ochildi. Ularga moddiy texnika va mutaxassislar yuborildi. Chunonchi, Kuban va Ukrainaga 2 mingdan ortiq traktor va avtomobil, 1595 traktorchi jo’natildi. Xarob bo’lgan temir yo’llarni tiklash uchun Toshkent temir yo’li ko’plab parovozlarni yubordi, minglab yuk va yo’lovchilar tashuvchi vagonlarni ta'mirlab, tiklab berdi. O’zbek energetiklari elektr stansiyalariga, shaxtyorlan-miz esa Donbass shaxtalariga madad berdilar. .

O’zbekiston ozod etilgan rayonlar qishloq xo’jaligini tiklashga ham yordam berdi. U yerlarga qishloq xo’jaligi mutaxassislari yuborildi, g’alla, urug’lik don, qoramol, traktor, kombayn, avtomashinalar va boshqa ko’p narsalar jo’natildi.

Urush yillarida milliy siyosatda kechirib bo’lmas zo'ravonlikka yo'l qo’yildi. Stalincha totalitar tartibot h°tun-butun xalqlarni bir-biridan ajratish va jazolash hlarini uyushtirdi. Stalin va uning atrofidagilar o’zla-^lS xatti-harakatlarini fashistlar okkupatsiyasi davrida i shaxs va guruhlarning xoinligi uchun berilgan _Sovet mamlakati xavfsizligini qo’riqlash deb bahona ildi 1943—1944-yillarda qalmiqlar, qrim tatarlari, chechenlar, ingushlar, nemislar, qorachoylar, pontiya greklari, mesxeti turklari, bolqarlar o’z tarixiy vatani va doimiy yoki vaqtinchalik yashash joylaridan sharqiy ra-yonlarga ko’chirib yuborildi.

O’zbekistonga Qrimdan 150 mingdan ortiq qrim tatarlari, 175 ming chechen, 157 ming ingush, 4,5 ming bolqar, armani va greklar ko’chirib keltirildi. Keyin-chalik Gruziyadan mesxeti turklari ham ko’chirib kelin-di. Kelganlarga xalqimiz va hokimiyat yordam berib turdi. Ularga sharoitlar yaratib, uy, yer sotib olish va qurish uchun qarz ajratildi, oziq-ovqat bilan yordam berildi. Ko’chirib kelinganlar yangi joylarga asta-sekin o’rganib, moslashib bordilar.

Fashizmga qarshi olib borilgan kurashda butun O zbekiston xalqlari bilan birga Qoraqalpog’iston avtonom respublikasi mehnat-kashlari ham faol ishtirok etdilar. Urushning dastlabki kunidanoq avtonom respublikaning barcha ijtimoiy-iqti-sodiy salohiyati urush ehtiyojlari uchun jalb qilindi. Qoraqalpog’istondan frontga hammasi bo’lib 61618 kishi chaqirildi. Urush boshlangan vaqtda bu yerda 97-Qora-qalpog'iston milliy brigadasi tashkil qilinib, unga ko’ngUli ravishda yigitlar yozildi.

Shuningdek, Qoraqalpog’istonning 25 ming kishisi ishchi batalyonlarga olinib, ular RSFSRning Sverdlovsk, Perm, Gorkiy, Orenburg viloyatlari korxonalari va shax-telarida, O’zbekistonning Angren shaxtasi qurilishida mehnat qildilar.

Qoraqalpog’iston mehnatkashlari mamlakat mudofaa °ndi uchun o’z shaxsiy jamg’armalarini ham ayamadi Masalan, tank kolonnalari va samolyotlar eskad-lii tashkil etish uchun ular 10 mln so’mdan ortiq pul va obligatsiyalar to’pladilar. Aholi 30755000 so'm miqdordagi harbiy zayomlarni sotib oldi. Dehqonlarning shaxsiy xonadonlaridan mudofaa fondiga katta miqdorda oziq-ovqat mahsulotlari va issiq kiyim-kechaklar jo’natildi.

Qoraqalpog’istonga evakuatsiya qilingan 25000 polyak va mamlakat g’arbidan ko’chirilgan 15000 kishi iliq kutib olindi va ularga g’amxo’rlik ko’rsatildi.

Qoraqalpog’iston o’g’lonlarining qahramonlik jaso-ratlari munosib taqdirlandi. 20 nafar jangchiga ko’rsat-gan mardliklari uchun Qahramon unvoni berildi. Ular-ning ichida CAbdullayev, L.Navro’zboyev, O’.Jumaniyozov, L.Qoraqulov, M.Bolmag’ambetov kabi jasur jangchilar bor edi.

Biroq urush yillarida Qoraqalpog’istonda butun respublikada bo’lgani singari katta yo’qotishlar va fojialarga ham duch kelindi. Urushga ketgan jangchilar-dan 34000 kishi uylariga qaytmadi.

Savol va topshiriqlar

1. O’zbekiston aholisining urush yillaridagi moddiy turmushi qay tarzda edi?

2. O’zbek xalqining insonparvarligi haqida nimalarni bilasiz?

3. O’zbekiston xalqi frontdagi qo’shinlarga qanday moddiy va ma'naviy yordam ko’rsatdi?

4. O’zbek xalqining baynalmilal xususiyatini qanday tushuna-siz?

5. Urush yillari front ortida qahramonlik nsimunalarini ko’rsat-gan O’zbek ayollaridan kimlarni bilasiz?

6. Qoraqalpog'istonda urush davrida qanday voqealar yuz berdi?

37-§. O’ZBEKISTON JANGCHILARINING JASORATI VA QAHRAMONLIKLARI

Urushning dastlabki Fashistlar Germaniyasi sobiq kunlaridagi janglar Sovet Ittifoqi tuprog’iga bostirib kirgan birinchi kunlar xalq uchun juda og’ir va fojiali bo’ldi. Xoinona hujumni to’satdan boshlar ekan, gitlerchi Germaniya o’zining eng qurollangan yuzlab diviziyalari bilan sovetlar mamlakatining g’arbiy chega-lari — Shimoldan tortib Janubgacha bo’lgan ulkan masofada jang maydonlarini vujudga keltirdi.

Fashist bosqinchilarining dastlabki zarbasini chegachilar va chegara yaqinidagi himoyachi qo’shinlar o’zlariga oldilar. Dushman bilan tengsiz janglarda jasorat va matonat ko’rsatdilar. G’arbiy chegaralarni himoya ailishda urushning dastlabki kunlarida O’zbekistonlik o'g’lonlar ham mardlik ko’rsatdilar.

Urushning birinchi soatida boshlangan Brest nal'asining qahramonona mudofaasi butun jahonga ma'lum. Chegaradagi bu qal’ani 50 dan ortiq millat jangchilari tish-tirnog’igacha qurollangan dushmandan bir oy himoya qildilar. Deyarli butun garnizon halok bo’lsada, hech kim taslim bo’lmadi. O’zbekistonlik mard o’g’lonlarning Brest qal'asi mudofaasidagi jasorat-laridan guvohlik beruvchi xat-xabarlar birin-ketin kela boshladi. Brest qal'asi himoyasida jasorat ko’rsatganlar orasida O’zbekistonliklardan A.Aliyev, DAbdullayev, N.Siddiqov, A.Arslonbekov, FXatenkov, U.O'tayev, M.Hojiyev, S.Boytemirov va boshqalar bor edi. MKarimov va LAdhamxo’jayev g’arbiy chegaralarda birinchilar qatorida dushman bilan jang qildilar. M. Karimov keyinchalik uch marta Shuhrat ordeni nishondori bo’ldi.

O’zbekistonlik jangchilar Kiyev, Smolensk, Odessa, Sevastopol, Leningrad va boshqa ko’pgina shaharlar mudofaasida mardlik va matonat ko’rsatdilar. Moskvaning qahramon himoyachilari saflarida O’zbekistonda tuzilgan harbiy qismlar ham bor edi. Moskva ostonalarida dushman hujumini qaytarishda Qozog’istonda tuzil-gan general-mayor LPanfilov qo’mondonligidagi diviziya ayniqsa matonat ko’rsatdi, bu diviziya saflarida Toshkent piyoda askarlari o’quv yurtini bitirib chiqqan 180 komandir jang qildi. O’zbekistonlik jangchilar Moskva mudofaasida beqiyos jasorat ko’rsatdilar. Ular orasida I.Jadilov, M.Madaminov, A.Tog’ayev va Ppshqalar bor edi. Moskva mudofaasida Samarqand, Toshkent va Farg’ona viloyatlarida tashkil topgan otliq Korl ham dushman bilan qahramonlarcha jang qildi. Jangchilarimizning qahramonligi ommaviy oldi. L.Otaboyev, X.Ashurov, A.Toqiyev, S.Jumanazarov, S.Jo’rayev, K.Karimov va yuzlab boshqala mardlik ko’rsatdilar.

Moskva ostonalaridagi janglarda qatnashgan boshqa qismlar va bo’linmalarda ham vatandoshlarimiz qahramonlik ko’rsatdilar. Minglab O’zbekistonliklar orden va jangovar medallar bilan taqdirlandilar. Saidusmon Qosimxo’jayev Qahramon unvoniga sazovor bo’Idi.

Fashist bosqinchilarining «yashin tezligidagi urush» rejasi Moskva ostonalarida barbod bo’lgach, 1942-yii o’rtalarida dushman Don daryosining quyi oqimiga yorib kirdi. Shiddatli janglar avjga chiqqan paytda o’zbe-kistonda, Samarqand va Farg’ona vUoyatlarida tuzilgan 90- va 94-o'qchi brigadalar yetib keldilar. Frontning bar-cha janglarida O’zbek jangchilari mardlik namunalarini ko’rsatdilar. O’zbek o’g’lonlarining qahramonligi haqida misollar son-sanoqsiz: 1941-yil noyabrida komandir M. Jabborov o’z motoo’qchilar rotasi bilan fashist qo’shin-larining ikki polkiga to’satdan hujum qilib, zarba berdi. Dushmanning 400 nafar soldat va ofitserlarini qirib tash-ladi, 230 nafarini esa asirga oldi, talaygina qurol-aslaha va o’ljalarni qo’lga tushirdi. Stalingrad uchun janglarda minomyotchilar rotasi komandiri M. Rustamov 1942-yil avgust oyida ikki hafla ichida fashistlarning 850 ta sol-dat va ofiserini qirib tashladi, 20 ta yuk mashinasini yak-son qildi. J. Turdiyev komandirlik qilgan artilleriya bo’linmasi 200 dan ortiq fashistni yer tishlatdi. Mayor I.Mirzoirovning batalyoni jangchilaridan S.G'ulomov, T.Xudoyberdiyevlar gitlerchilarning o’nlab askar-larini yo’q qildi, 100 dan ortiq fashistni asir oldi.

Og’ir janglarning birida, 50 taga yaqin nemis tanklari mudofaaning kicbikroq bir marrasiga hujum qilayotgan mahalda jangchilar 36 ta nemis tankini ishdan chiqardi-lar. Lekin fashistlar hujumi to’xtamadi. Mudofaa-chilarning saflari siyraklashib bordi. To’satdan bir nemis tanki oldingi marraga yorib o’tdi. Mudofaaning yorilishi tayin bo’lib qoldi. Shunda O’zbek jangchisi Kamol Po’latov beliga granatalarni bog’lab, o’zini tank ostiga tashladi. Fashistlar hujumi to’xtab qoldi va nemis tank guruhi yakson qilindi. Kamol Po’latovga o’limidan song Oahramon unvoni berildi.

1942-1943-yillardagi qishki g olibona hujumlar natijasida 1500 km uzunlikdagi frontda harakatdagi armiya 480 ming kv.km hududni ozod qildi _a G’arbga qarab 600—700 km olg’a siljidi. Leningrad

mali y_Orib o’tildi. Qishki hujumning uch oyi davomi-da sovet qo’shinlari dushmanning 112 diviziyasini mag’lub qildi. Bu janglarda O’zbekistonlik jangchilar mardonavor jang qildilar. Ayniqsa, Kavkaz uchun bo’lgan janglarda ularning ishtiroki beqiyos bo’ldi. Toshkentda tuzilgan Sobir Rahimov qo’mondonligidagi diviziya frontning muhim qismlaridan birida dushmanning oldinga siljishini to’xtatish to’g’risida bosh qo’-mondonlikdan buyruq oldi. Uch oy davom etgan janglarda S. Rahimov diviziyasi jiddiy muvaffaqiyatlarni qo’lga kiritib, dushmanning 8 ming nafar askar va ofi-tserlarini qirib tashladi. Keyinchalik general Sobir Rahimov Kavkazdan to Sharqiy Prussiyagacha bo’lgan shonli jangovar yo’lni bosib o’tdi.

1943-yil iyulda Kursk va Oryol rayonida qattiq janglar olib borildi. Ularda O’zbekistonda tuzilgan har-biy qo’shilmalar — 5-, 29-, 69-o'qchi diviziyalar mato-nat ko’rsatdi. Oryol yaqinidagi Zolotarevka qishlog’i uchun bo’lgan jangda farg’onalik Ahmadjon Shukurov jasorat ko’rsatdi. U 110 nafar fashistni yo’q qilib, 15 tasi-ni asir oldi. Unga Qahramon unvoni berildi. Zolotarevka qishlog’i o’sha paytdan boshlab uning nomi bilan ata-ladigan bo’ldi. Zilmat Hasanovning bir o’zi 80 fashistga qarshi jang qilib, kuchlar teng bo’lmagan bu jangda 60 dan ortiq gitlerchini qirib tashladi. o’qlari tugagach, Zilmat Hasanov o’zini portlatib, yana bir nechta soldat va ofitserni yo’q qildi.

Dnepr uchun bo’lgan janglarda Toshkent viloyatida tuzilgan 461-o'qchi diviziya shuhrat qozondi. janglarning bixida 237-o'qchi polk leytenanti Ozerov komandirligidagi hujumchi otryad Dnepr va Soja daryolari burilish joyining g’arbiy sohilida shitob bilan kichik bir istehkomni egalladi. Fashistlar ularga yomg’irday o’q yog'dirib, jasur jangchilarni yo'q qilib tashlashga intildilar. Tirik qolgan 10 tacha kishi orasida jangchi Jo’raxon Usmonov ham bor edi. Madad yetib kelgunicha u ikki kecha-kunduz davomida qahramonlik bilan marrani saqlab turdi. 1943-yil 28-sentabrda jangchi Vali Nabiyev 60-gvardiyachi otliq askarlar polki tarkibida birinchilar qatori Dneprning g’arbiy qirg’og’iga o’tdi. Bu guruh eskadron avtomatchilari bilan dushmanning yetti soldatini yer tishlatdi, qolganlarni qochishga majbur qilib, eskadronning Dnepr osha o’tib olishini ta'minladi Dnepr uchun olib borilgan janglarda qahramonlik ko’rsatgani uchun 26 O’zbek yigitiga Qahramon unvoni berildi. Ular safida buxorolik Xalloq Aminov ham bor edi.

O’zbekistonlik jangchilar 1944—1945 -yillarda Belo-russiya, Ukraina, Moldaviya, Boltiqbo’yi respublikalari va Rossiya Federatsiyasining g’arbiy viloyatlaridagi par-tizan qo’shilmalarida ham ishtirok etdilar. Fashistlarga qarshi jang qilgan jasur razvedkachi, Qahramon unvoni bilan taqdirlangan Mamadali Topiboldiyevning nomi Belorussiyada juda mashhur. U 67 ta dushman soldat va ofitserini yo’q qilib, 180 tasini asir oldi. «Qasoskor» par-tizanlar brigadasi tarkibidagi Jonibek Otaboev boshchilik qilgan bo’linma Gomel atrofidagi «temir yo'1 urushi»da faol qatnashdi. Uning bo’linmasi gitlerchilarning eshe-lonlari o’tadigan temir yo’llarni portlatib ishdan chiqar-di, politsiya uchastkalariga qarshi hujumlarda ishti-rok etdi. Bryansk atrofida jasur partizanlar LMusayev, A.Hakimov, LQosimov va boshqalar nom chiqardilar.

Evropa mamlakatlarida avj olgan Qarshilik harakati fashist bosqincbilari ustidan qozonilgan g’alabaga qo’shilgan katta ulush bo’ldi. Polsha, Yugoslaviya, Chexoslovakiya, Bolgariya, Fransiya, Italiya, Gretsiya va boshqa mamlakatlar xalqlarining fashistlarga qarshi kurashida O’zbekistonlik jangchilar ham faol qatnashdi-lar. Ular harbiy asirlar lagerlari va eshelonlaridan qochib, partizanlar safiga qo’shildilar.

Ko’pgina O’zbekistonlik jangchilar mardligi va jasorati uchun Fransiya, Italiya, Yugoslaviya va boshqa davlatlarning jangovar orden va medallari bilan taqdirlandilar.

Yevropani fa-shistl zulmidan qutqa-rishda harakatdagi armiya _saflarida ham O’zbek jang-chilari katta jasorat ko’rsa-tishdi. 1945-yil aprelda Kenigsberg shahrini qo’lga juritishdagi ishtiroki uchun O’zbekistonlik jangchilar-dan 5140 nafari jangovar orden va medallarga sa-zovor bo’ldilar. Gdansk shahri uchun bo’lgan jang-larda Sobir Rahimov halok bo’ldi. O’zbek yigiti Botir Boboev komandirligidagi batareya Berlin yo’lidagi Oder daryosini birinchilar qatorida jang bilan kechib o’tdi. Bu batareya daryo-ning g’arbiy sohilidagi istehkomni ishg’ol qilish uchun hujumga o’tib, dushmanni yakson qildi. Bu jasorati uchun B. Boboyev Qahramon unvoniga sazovor bo’ldi.

Budapeshtni ozod qilishdagi jasorati uchun 2430 nafar O’zbekistonlik jangovar medallar bilan mukofotlan-di, Rem Abzalovga esa Qahramon unvoni berildi.

Juda ko’p O’zbekistonlik jangchilar Moskvadan to Berlingacha bo’lgan shonli yo’lni bosib o’tdilar. Ular orasida Qahramonlar Tojiali Boboyev, Solih Umarov, uchala darajadagi Shuhrat ordeni nishondori Said Niyozov va boshqalar bor. Berlinni egallashda ko’rsatgan jasorati uchun toshkentlik A. Golubenkoga Qahramon unvoni berildi. O’zbekistonlik jangchilarning 1706 nafari «Berlinni ishg’ol etganligi uchun» jangovar medali bilan taqdirlandi.

O’zbekistonlik 120 mingdan ortiq yigit-qiz urush frontlarida mardlik va matonat ko’rsatgani uchun jango-^var orden va medallarga, 280 kishi esa Qahramon unvoniga sazovor bo’ldi, ulardan 75 nafari O’zbek edi, 82 nafar O’zbekistonlik askar uchala darajadagi Shuhrat ordeni bilan mukofotlandi.

1945-yil 1-mayga o’tar kechasi fashistlar Germaniya-si poytaxti bo’lmish Berlindagi Reyxstag binosi peshto-qiga g’alaba bayrog’i o’rnatildi. 2-may kuni esa Berlin garnizoni taslim bo’ldi. 9-mayda harakatdagi armiya qo’shinlari dushman qo’shinlarining Chexoslovakiyadagi so’nggi guruhini tor-mor etdi. Shu kuni Germaniyaning so’zsiz taslim bo’lishi to’g’risidagi bitim imzolandi. Uzoq kutilgan g’alaba kuni yetib keldi.

Gitlerchilar Germaniyasi va ittifoqchilariga qarshi olib borilgan urush nihoyasiga yetdi. Fashist bosqinchi-lari tomonidan bosib olingan hududlarni va Yevropa davlatlarini dushmandan ozod qilishda urush maydonla-rida O’zbek o’g’lonlari misli ko’rilmagan mardlik va jasurlik namunalarini ko’rsatdilar, ming-minglab jang-chilar urush maydonlarida halok bo’ldilar, ko’pchilik nogiron bo’lib qaytdi. Qurbonlar bejiz berilmadi. Ular jahonni fashizm vabosidan asrab qoldilar. Bu ishga O’zbekistonliklar ham munosib hissa qo’shdilar.

Hozir ham oramizda front alangasidan omon qayt-gan, mamlakat ichkarisida mehnat qilgan vatanparvarlar yashab turibdilar. Urushning butun og’irliklarini o’z yel-kalarida ko’tarib o’tgan bu insonlar yangi avlodlarning mangu minnatdorchiligiga sazovor bo’ldilar. Prezidentimiz I. A. Karimov xalqimizning fashizmga qarshi ozodlik uchun kurash frontlarida ko’rsatgan jasoati, diyorimizda matonatli mehnat qilgani va berilgan minglab qurbonlar abadul-abad yodda tutilishini ta'kidlab, 9-may kunini «Xotira va qadrlash kuni» deb e'lon qildi.