Annotasiya

15.3. Ənənəvi təlimdən fəal və interaktiv təlimə

Pedaqoji tədqiqatlardan məlum olmuşdur ki, təlim prosesinə metodik yanaşmanın əsas üç növü vardır:

1) Passiv ənənəvi təlim;
2) Müasir fəal təlim;
3) Yeni İnteraktiv təlim.
Ənənəvi təlim metodunda (buna ənənəvi təlim də deyilir) müəllim əsas sima olub yalnız şagirdlərə diktə edir, öyrədir. Buna ənə­nəvi təlim prosesi deyilir ki, uzun illər belə təlim prosesi möv­cud olmuş və bu gün də yeniliyə can ataraq yaşamaqdadır. Ənənəvi təlim prosesində müəllim fəaldır, şagirdlər isə passiv dinləyicidirlər. Müəllim deyir, şagirdlər eşidir. Belə dərs prosesində qarşılıqlı əla­qə, əks əlaqə yoxdur. Şagird bu prosesdə yalnız bir obyektdir. Mü­əl­limin şagirdlərlə əlaqəsi yalnız suallara verilən cavablar, yazı iş­ləri vasitəsilə həyata keçirilir. Şagirdlərə çatdırılan biliyin mənim­sə­nilməsi baxımından belə metod səmərəsizdir. Lakin, belə ənənəvi dərsin də müəyyən müsbət cəhətləri vardır. Belə ki, müəyyən vaxt çər­çivəsində şagirdlərə müəyyən bilik və məlumatlar verilır. Şa­gird­lərin bilik dairəsi genişlənir, məlumatları artır. Bu prosesdə təlim şa­girdləri inkişaf etdirir. Amma buna inkişafetdirici təlim deyə bil­mərik. Bu prosesdə yalnız biliklər, məlumatlar genişlndirilir, inkişaf etdirilir. Buna inkişafetdirici təlim yox, təlim inkişaf etdirir deyə bilərik. Şagirdin belə fəaliyyəti produktiv deyil, reproduktiv təlim adlanır.
Reproduktiv təlim onunla xaraktrerizə edilir ki, şagird yalnız yazır, informasiyanı, bilikləri alır, onu qəbul edir, başa düşür, yadda saxlayır və təcrübədə tətbiq. Belə fəaliyyətin əsas məqsədi məktəb­li­də bilik, bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılması, diqqət və yad­da­şın inkişaf etdiirlməsidir.
Bu metodun müsbət cəhətini görən bəzi müəllimlər bu meto­dun həmişə qalacağı iddiasındadırlar. Bəzi hallarda da təcrübəli mü­əllimlər, xüsusilə də şagirdlər artıq materialın mahiyyətini, dərsin məqsədini biləndə passiv metodun özündən də fənni əsaslı öyrənə bilirlər.
Təlimdə ənənəvi metodların aşağıdakı səciyyəvi cəhətləri vardır:
1.Bir qayda olaraq ənənəvi dərslərdə əsas diqqət şagirdlərdə bacarıqların formalaşmasına deyil, biliklərin mexaniki mənimsənil­mə­sinə yönəldilir.
2. Ənənəvi təlimdə hazır informasiyanın çatdırılması ilə onun mənimsənilməsi üçün şərait yaradılması müəllimin başlıca funksi­ya­sını təşkil edir.
3. Müəllimin şagirdlə rəftarında avtoritar, avtokratik iş üsulu, üslubu qabarıq şəkildə təzahür edir. Ənənəvi təlimdə hər bir dərs hazırlığın yoxlanması, yeni materialın izahı və dərsin möhkəm­lən­dirilməsi mərhələləri ilə səciyyələnir.
Ənənəvi dərs tipində mövzuların tədrisi zamanı sinifdə ümumi gərginlik hökm sürür, tədris prosesi şagirdlərin deyil, daha çox müəllimin aktual hesab etdiyi məsələlərin həllinə yönəlir. Bu zaman şagirdlərin əksəriyyəti təlim prosesində passiv iştirak edir. Ona görə də dərslər eyni tipli olub, şagirdlər üçün darıxdırıcı keçir. Hər bir dərs öz predmeti səciyyəsində tədris olunur, bu zaman həm də fənlərarası əlaqəyə az diqqət yetirilir.Bu prosesə interaktiv deyil, interpassiv deyilir.
Ənənəvi təlimin müəyyən imkanları da vardır. Belə ki, ənənəvi pedaqoji prosesi təsvir edəndə biz ilk növbədə lövhənin qarşısında duran müəllimi və onun sakit dinləyiciləri olan şagirdləri görürük. Bu zaman müəllim çalışır ki, bilikləri çatdırsın, şərh etsin və misallar gətirsin. Sagirdlər isə bu məlumatları passiv şəkildə qav­rayır, anlayır, mənimsəyir, sonra bilikləri möhkəmləndirmək üçün bunları təkrarlayır və ya məsələlərin həlli prosesində tətbiq edirlər. Yəni, ənənəvi dərsdə şagirdlər məlumatları yadda saxla­mağa çalı­şır­lar, müəllim isə nəticələri özü çıxararaq bilikləri hazır şəkildə şagirdlərə çatdırır. Öyrədici fəaliyyət ilk növbədə müəllimin fəallığı əsasında həyata keçirilir. Ənənəvi təlimin bu xüsuiyyətinə görə onu izahedici-illüstrativ və ya reproduktiv (təkraredici) təlim adlandırır­lar. Bunu aşağıdakı sxem əsasında təsvir etmək olar.