Annotasiya

Birinci baş amil “tədris materialı”dır. Tədris informasiyası iki ye­rə ayrılır: 1) koqnitiv informasiya (bilik verən informasiya); 2) ida­rəedən informasiya (konqnitiv informasiyanı necə mənim­sə­mək haq­qında siqnallar).
“Tədris materialı” olduqca özünəməxsus infor­ma­siyadır. Baş­qa informasiya ilə müqayisədə o, pedaqoji cəhətdən iş­lə­miş in­for­ma­siyadır. Tədris prosesi üçün informasiyanın yararlı­lı­ğı, onun gü­cə müvafiqliyi, təlimdə qazanılan nəticələr məhz həmin in­for­masi­yanın pedaqoji cəhətdən işlənilmə səviyyəsindən, keyfiy­yə­­tindən asılıdır. Baş amil kimi “tədris materialı”nın tərkibində iki komp­leks amil bir-birindən məntiqi surətdə fərqənir: 1) obyektiv in­for­masiya kompleksi; 2) pedaqoji cəhətdən işləmiş informasiya komp­leksi.
Birinci kompleksə tədris materialının məzmunu, kəmiyyəti, key­fiyyəti, forması, strukturu kimi ümumi amillər aiddir. İkinci komp­leksə tədris materialının öyrənilmə ardıcıllığı, ona ayrılan vaxt və s. daxildir. Materialın pedaqoji cəhətdən işlənilmə prosesində əl­də olunan və şagirdlərə təqdim edilən informasiyanın xarakteristika­la­rına aşağıdakılar aiddir: informsiyanın şərh olunma qaydası, struk­tu­ru, müvafiqliyi (müəllimin nitqi, informasiyanın şagirdlərin ha­zır­lıq səviyyəsinə uyğunluğu, informasiyanın artıqlıq səviyyəsi və s.)
İkinci baş amil “təşkilat- pedaqoji təsir” amilidir. O, çox say­da səmərəverən səbəbləri özündə birləşdirir. Bu səbəblər müəl­li­min fəa­liyyətini, tədris prosesinin təşkilinin keyfiyyət səviyyəsini, tədris və pedaqoji əməyin şəraitini xarakterizə edir. Bu amilin tər­ki­bində iki kompleks amil vardır: 1) dərsdə təşkilati-pedaqoji təsir; 2) sinif­dən­xaric və məktəbdənkənar məşğələlərdə təşkilati –pedaqoji təsir.
Üçüncü baş amil “şagirdlərin oxumağa qabilliyi”dir. Bu, şa­gird­lərin oxumağa qabilliyi (yararlılığı) və müəyyən olunmuş müd­­dət­də layihələşdirilmiş nəticələrə nail olmaq imkanlarıdır. Oxu­ma qa­­bil­liyinə fərdi və qrup (kollektiv) halında baxmaq məqsədəuy­ğun­dur. Burada iki kompleks amil vardır: 1) dərsdə oxumağa qabillik; 2) si­nif­dənxaric və məktəbdənkənar fəaliyyətdə oxumağa qabillik. Dərs­də oxumağa qabilliyi aşağıdakı səbəblər xarakterizə edir: oxu­yan­ların ümumi hazırlıq səviyyəsi (eru­di­si­ya­sı); müəyyən tədris ma­te­ri­alına yi­yələnmə; bilik, bacarıq və vərdişləri mənim­səmə qabi­liy­yə­ti; öy­rənmə-idrak fəaliyyəti üçün ümumi qabiliy­yətlər; diqqətin ümu­mi xarakteristikası (sinir sis­te­mi­nin, tempe­ra­mentin və yaşın xü­su­siy­yətləri); konkret tədris fənnini öyrənən zaman şagirdlərin tə­fək­kür xüsusiyyətləri; təfəkkürün ümumi xarakteristikası; tədris ma­te­rialını şüurlu və möhkəm mə­nim­­səmək üçün psixoloji durum (xa­rici və daxili); təlimin mo­tivasiyası (məq­səd­ləri başa düşmək və dərk etmək, təlimə və öyrənilən fənnə ma­raq, stimulların təsirliyi, şa­girdin öz vəzifələrini yerinə yetirməsinə münasibəti və s.); bilik və bacarıqların mənimsənilmə tempi; şagird­lə­rin səhhəti (yorulması, xəs­tələnməsi və s.): şagirdlərin yaşı; şa­gird­lərin dəyərləndirmə (qiy­mət­lən­dirmə) ori­yen­tasiyası; həyat plan­ları; intizamlılığı; mə­su­liy­yət­li­liyi; gələcək peşəyə meyli; həyat tərzi və s. Müstəqil öyrənmə pro­se­sində oxu­mağa qabillik aşağıdakı səbəblərlə xarakterizə olu­nur: özü­nənəzarət (nəzarətin həcmi, tezliyi, keyfiyyəti, sistemi); iradə və qə­tiyyətlilik; məqsədyönlülük; oxu­maq bacarığı; işin rejimi və təş­kili; iş qabiliy­yə­ti; qiymət­lən­dir­mə oriyentasiyası; stimul­laşdırma; mo­ti­vasiya; səh­hətin vəziyyəti; qavramanın xüsusiy­yətləri; qa­biliy­yət­lər; yadda sax­la­­manın və mənimsəmənin sürəti; təfəkkürün sə­viy­yəsi və xü­su­siy­yəti; yaş və fərdi xarakteristika və s.