Aniq bir sabab bog‘lanishidir, bunga tayanib murakkab hayotiy ko‘rinishlarini

Vyusburg maktabi. 
Psixologiya fani taraqqiyotida nemis psixologiya 
maktabi muhim o‘rinlardan birini egallaydi va asrimizning boshlarida Germaniyada 
Vyursburg psixologiya maktabi deb nomlangan yangi yo‘nalishga ega bo‘lgan 
psixologik oqim paydo bo‘ldi. Mazkur yo‘nalishning yirik vakillari sifatida 
O.Kyulpe
(1862-1915), 
K.Byuller
(1879-1922), 
A.Messer
(1837-1937), 
A.Narsis 
(1871-1946) va boshqalarni sanab o‘tish lozim. Ular tomonidan olib borilgan 

---

eksperimental tadqiqotlar tafakkur muammosining rivojiga ma’lum darajada hissa 
qo‘sha oldi. Vyursburg psixologiya maktabi vakillari tafakkurni hissiy bosqichda 
turgan psixik jarayonlarga, ya’ni sezgi va tasavvurlarga ajratib o‘rganishda rasional 
bosqichdagi murakkab jihatlardan mexanik ravishda vujudga keladi, deb 
tushuntirish mumkin emasligini eksperimental yo‘l bilan isbotlashga harakat 
qildilar. Olib borilgan tadqiqotlarni o‘zlarining ustilarida o‘tkazib, natijalarni 
ob’ektiv bo‘lishiga kamroq e’tibor berganlar. 
Vyursburg psixologiya maktabining namoyondalari tafakkur bu ichki harakat 
aktidir, deb qaray boshlaydilar. O‘z-o‘zini kuzatish metodidan foydalanib, ish 
tutishda ular mana bunday ifodaning ma’nosini tushuntirib berishlari lozim, tafakkur 
haddan tashqari mashaqqatliki, shunga qaramay ko‘pchilik shunchaki hukm 
chiqarishni ma’qul ko‘radilar. Shuningdek, ular oldida munosabatlarni o‘rnatish 
qism, yaxlit, tur, jins ob’ektning nisbati va o‘zaro munosabatlarini ushbu 
munosabatlarning aniq a’zolarini idrok qilishni aniqlash vazifalari turadi. Shuning 
bilan birga ularning barcha tadqiqotlari ob’ektiv metodlarni izlashga oid 
faoliyatlarida avj oldi. Jumladan, A.Narsis tomonidan sun’iy tushunchalarning 
shakllanishi bo‘yicha dastlabki metodika yaratildi. Mazkur nazariya vakillari 
tafakkurni munosabatlarning aks etishi bilan bog‘lab, tafakkurni munosabatlarning 
birlamchi qarab chiqish, yoinki birlamchi ma’lumot berish manbai sifatida talqin 
qiladilar. Tafakkur taraqqiyoti masalasini ko‘tarib chiqib, o‘sishning fikrlarni 
faollashtirish orqali amaliy faoliyatdan tafakkurni mutlaqo ajratib qo‘ydilar. 
Tafakkurni tadqiq qilishning asosiy metodi − bu o‘z-o‘zini kuzatish ekanligini tan 
oladi, xolos. Mazkur muammo gnoselogik nuqtai-nazardan olib qaralganda ushbu 
pozitsiya idealizm izmiga kirib borayotganligini anglab olish unchalik qiyin emas. 
Vyursburg maktabi namoyondalari tafakkurni alohida mustaqil bilish faoliyati 
sifatida aniqko‘rsata bildi. Biroq tafakkurni amaliyotda nutqdan va hissiy 
obrazlardan qat’iy ajratib tashladilar. 
Vyursburg psixologiya maktabi namoyondalaridan biri 
O.Zels
tafakkurni 
intellektual operatsiyalar harakati sifatida qabul qilgan. U o‘z oldiga fikr yuritish 
faoliyatining u yoki bu jihatlari qay yo‘sinda shakllanishini kuzatish, intellektual 

---

faoliyat bosqichlarini ko‘rsatish aqliy faoliyatning produktiv va reproduktiv 
ko‘rinishidagi ziddiyatlarni bartaraf qilish vazifasini qo‘ydi. O.Zels masala yechish 
jarayonini o‘rganishda umumiylikka ega bo‘lgan masalani vujudga keltirish 
bosqichlariga alohida e’tibor berib, elementlar bilan predmetlar munosabatini ajratib 
ko‘rsatadi. Buning natijasida muammo kompleksi namoyon bo‘ladi. Kompleks o‘z 
ichiga ushbu jihatlarni qamrab olishi nazarda tutilgan: a) ma’lumning tavsifnomasini 
bo‘laklarga ajratish; b) qidiriluvchi noma’lumning o‘rnini aniqlash; v) noma’lum 
qidiriluvchi bilan ma’lum o‘rtasidagi munosabatlarni ajratib ko‘rsatish. 
Shunday qilib, Vyursburg psixologiya maktabining namoyondasi O.Zels 
psixologiya tarixida birinchi bo‘lib tafakkurni jarayon sifatida ekspremental 
metodlar bilan tadqiq qilgan, intellektual operatsiyalar va ularning tarkibiy 
qismlarini nazariy va amaliy jihatdan ta’riflab bergan, izchil ilmiy metodlarga 
asoslanib, o‘rganishga butun vujudi bilan intilgan psixologdir. Germaniyada 
psixologiyaning geshtaltpsixologiya yo‘nalishi vujudga keldi. Uning, ko‘zga 
ko‘ringan namoyondalari qatoriga