Angren shahar istiqlol yillarida

Ota-onalarning farzand tarbiyasiga e`tibori qanday?
Ijtimoiy tarmoqlar hayotimizning bir bo`lagiga aylanib bo`ldi. Afsuski, uni nazorat qilish, foydalanishni cheklash bilan ish bitmaydi. Shu bois, bu makon yaxshi-yomon, kerakli-keraksiz, foydali-foydasiz ma`lumotlar bilan to`lib boryapti. Tarmoqlar aks-sadosi rasmiy ommaviy axborot vositalarida, kerak bo`lsa, xorijiy matbuotda ham ko`rinib turibdi. Bir muddat oldin yurtimizdagi ta`lim muassasalarida bo`layotgan ko`ngilsizliklar, o`qituvchi va o`quvchining tortishuvi aks etgan tasvirlar tarqalgani va bu ko`plab fikr-mulohazalarga sabab bo`lgani ham bor gap.
Bugun har bir odam zamonaviy telefonlardan foydalanadi. Oddiy fuqarolar bir joyda uy buzilsa, nimanidir nohaqlik deb bilsa, rasmga yoki videoga olib, ijtimoiy tarmoqlarga qo`yyapti. Maktabda yoki bog`chada nimadir bo`lsa, u ham “chiqib“ ketyapti. Mutasaddilar bunga javob berishga majbur bo`lyapti. Bugun ijtimoiy tarmoqlar juda tez rivojlanyapti.
Tez orada yangi o`quv yili boshlanadi. Shu bois, o`quvchilar tarbiyasi, pedagoglar mas`uliyati, ota-onalar zimmasidagi tarbiya yuki borasida so`z aytmoqni istadik.
O`spirin, o`smir yoshdagi o`quvchilar bugun internetni, axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini juda yaxshi tushunadi. Bu quvonarli, albatta. Ammo ular tomonidan tasvirga tushirilib, tarqatilayotgan ma`lumotlarning hammasi ham ishonchlimi? Yoki uning tub negizida nima yotibdi?
– Texnikaning, Internetning ommalashuvi sabab, ko`plab ko`ngilsizliklar kelib chiqayotgani bizni o`ylantiradi, – deydi Toshkent shahri Olmazor tumani xalq ta`limi bo`limi mudiri Zamira Azimboyeva. – O`quvchining o`qituvchiga nisbatan yoki buning aksi bo`lgan holatlarning tasvirlari namoyish etilgach, asl haqiqatni, vaziyatni bilmay turib turli fikrlar paydo bo`lyapti. Natijada o`qituvchi ishdan olinishi, ogohlantirish berilishining guvohi bo`lyapmiz. Lekin nima o`zgaradi? Darsda to`polon qilgan, odob-axloq normalariga bepisand bo`lgan farzandlarimizning taqdiri yaxshi bo`lib qoladimi? Agar o`qituvchiga jazo berilishi ortidan bolalarning bilimi oshsa yoki tarbiyasi yaxshi bo`lsa, qani edi, degim keladi. Bu kabi xatti-harakatlar bolaning oldida o`qituvchining qadri tushishiga, hurmatsizlik muhitining paydo bo`lishiga olib keladi, xolos. Pedagog o`z-o`zidan qo`pol munosabatda bo`lmaydi yoki qo`l ko`tarmaydi. Shunday o`quvchilar borki, yaxshi gapni tushunadi. Shunday o`quvchilarimiz ham borki, yaxshi gapni qo`ya turing, hatto yomon gap ham ta`sir qilmaydi. Bunday bolalarning oilasidagi muhitga e`tibor berish kerak. Lekin tan olib aytaman, guruch kurmaksiz bo`lmaydi. O`qituvchilar orasida ham vaziyatni to`g`ri baholay olmaydigani, quyushqondan chiqib ketadiganlari ham bor. Ammo ular ham inson. Shu bois, ta`lim-tarbiya jarayonidagi ba`zi holatlarni fojia deb bilib, xato xulosa chiqarish, salbiy munosabatda bo`lish to`g`ri emas.
– O`tgan o`quv yili oxirida ijtimoiy tarmoqlarda bir video tarqalgandi. Kasbim nuqtayi nazaridan Internetda tarqalgan videoni telefonimga yuklab oldim. Unda o`qituvchisiga qo`l ko`targan va haqorat qilgan o`quvchi tasviri bor edi. Ishdan qaytgach, turmush o`rtog`imga buni ko`rsatdim. Afsuslanarlisi, o`zim bilmagan holda farzandlarim oldida shu ishni qildim. Lekin bu ishning yomonligini, o`quvchi uchun bu mumkin emasligini farzandimga aytish yodimdan ko`tarildi yoki e`tibor bermadim, – deydi bir hamkasbim.
Ertasi kuni o`g`limning o`qituvchisi qo`ng`iroq qilib, “Unga tanbeh berganim uchun ovozini ko`tarib muomala qildi, agressiv holatda edi. Uy tinchmi?”, deb so`radi. Shundagina xatoyimni angladim.
Bu voqea bola tasavvurini shu qadar tez chalg`itdimi? Biz, kattalarning bilib-bilmay qilayotgan xatolarimizning asorati emasmi bu?
– Bolalar hatto multfilmning yoqqan qismini o`z ongiga yozib olish mahoratiga ega, – deydi psixolog Laylo Nodirova. – Chunki ong uchun chegara, vaqt, to`siqlar yo`q. U qanday ko`rsa, shundayligicha yozib olaveradi. Hatto so`ng undan chiqarilgan xulosa bola ongi, aqli bilan bir-biriga bog`lanmasligi mumkin. Biz ko`p bor o`qituvchiga gap qaytarish mumkin emasligini aytyapmiz. Lekin videoda u boshqa narsani ko`ryapti. Bu holat unga yoqib qoldi. Demak, shunday qilsa bo`ladi, vaziyatdan chiqishga yordam beradigan holat, deb o`ylaydi. Unda variantlar paydo bo`ladi. Agar vaziyat taqozo qilsa, bu yangi usul bo`lgani uchun bu holat juda tez yuzaga chiqadi. Agar qandaydir muammoga duch kelsak, bu haqda ko`p o`ylaymiz. Oradan qanchadir vaqt o`tib, qandaydir yechim borligi xayolimizga keladi. Shunday paytda ongimizda oxirgi yozilgan holat, yechimlar birinchi yuzaga chiqadi. O`qituvchini nohaq deb baholagan o`quvchi ongiga yechim sifatida ko`rsatilgan gaplar, xatti-harakatlar qaysidir holat, vaziyat, ma`lumotlar orqali singgan. Vaqti bilan bu ko`rinadi. Ma`lumki, ongimiz ong ostini hamisha ham nazorat qila olmaydi. Kundalik harakatlarimizni ong ostidagi yozuvlar boshqaradi. Bu bilib-bilmay yig`ib borilgan axborotlardir. Bir narsani aniq ayta olaman. Bolaning ko`chadagi har qanday vaziyatga munosabati ostida oiladagi muhit yotadi. Shuning uchun ham hamma narsani boricha, batafsil va oqilona tushuntirish kerak. Tartib nima ekanini farzandlarimizga anglatish ota-onaning vazifasidir.
Ota-onalar yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslar tomonidan voyaga yetmagan bolalarni tarbiyalash va ularga ta`lim berish borasidagi majburiyatlarni bajarmaslik, shu jumladan, voyaga yetmagan bolalarning ma`muriy huquqbuzarlik sodir etishiga olib kelishi holatlari qayd etilganda qonuniy jazo turlari ham mavjud.
– Ma`muriy jinoyat to`g`risidagi kodeksning 47-moddasida ota-onalar yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslar tomonidan voyaga yetmagan bolalarni tarbiyalash va ularga ta`lim berish borasidagi majburiyatlarni bajarmaslik (shu jumladan, voyaga yetmagan bolalarning ma`muriy huquqbuzarlik sodir etishiga olib kelishi) – ya`ni Oila kodeksining (OK) 73-moddasida ko`zda tutilgan majburiyatlarni pisand qilmaslik huquqbuzarlik sifatida belgilangan, – deydi Toshkent shahar, Mirobod tuman Ma`muriy sudi raisi Suhrob Yo`ldoshev. – Shu bilan birga, bolalarning majburiy umumiy o`rta ta`lim, o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi olishiga ota-onalar yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslar tomonidan to`sqinlik qilish – ya`ni OKning 73-moddasini buzishda faol harakatlarni bajarish jazosiz qolmaydi. Shuningdek, bu kabi xatti-harakatni takror sodir etganlik uchun oshirilgan jarimalar va hatto 15 sutkagacha muddatga ma`muriy qamoq joriy etilgan.
Aksariyat hollarda oiladagi salbiy muhit tarbiyasi og`ir bola shaxsining shakllanishiga olib keladi. Oilada sog`lom muhit bo`lmasligi asosan xudbinlik va boshqa salbiy xislatlarni tarbiyalaydi. Ehtimol, ta`lim muassasalarida bu kabi holatlarning kuzatilayotgani ham oilaviy muhit bilan bog`liqdir. Farzandini sevuvchi, unga faqatgina yaxshilikni ravo ko`ruvchi ota-onalar orasida ham zarur pedagogik madaniyat yetishmasligi sababli, farzandi uchun nosog`lom muhit yaratilishi mumkin.