Andijon viloyati asaka tumani 57-maktab geografiya o`qituvchisi saidov hayotulloning taqdimoti

Atmosfera. Yerning iqlim mintaqalari

Atmosfera va uning tuzilishi
Iqlim hosil qiluvchi omillar
Iqlim mintaqalari.

Atmosfera (yunoncha, bug‘— havo qobig‘i) geografik qobiqning eng yuqori qismini egallagan, yengil va serharakat havo qobig‘idir. U Yerning boshqa qobiqlari bilan muntazam ravishda aloqada bo‘lib, o‘zaro ta’sir etib turadi

• Atmosfera (yunoncha, bug‘— havo qobig‘i) geografik qobiqning eng yuqori qismini egallagan, yengil va serharakat havo qobig‘idir. U Yerning boshqa qobiqlari bilan muntazam ravishda aloqada bo‘lib, o‘zaro ta’sir etib turadi
• Atmosferaning quyi chegarasi Yer yuzasidan, yuqori chegarasi 2 ming km balandlikdan o‘tadi. Atmosfera massasining 99,5 % i 80 km gacha bo‘lgan quyi qismiga to‘g‘ri keladi. Atmosferaning gaz tarkibini birinchi bo‘lib 1774- yilda fransiyalik olim A. Lavuazye aniqlagan.
• Hozir uning tarkibida 78 % azot, 21 % kislorod va 1 % boshqa gazlar uchraydi. Yer o‘ziga tortish kuchi bilan havoni ushlab turadi. Shuning uchun ham sayyoramizda atmosfera bor

Atmosfera va uning tuzilishi

Atmosfera qatlamli tuzilishga ega. Ular bir-biridan harorati, zichligi, bosimi kabi xususiyatlari bilan farqlanadi. Quyi qatlam — troposfera (yunoncha, burilish) Quyosh nuri va Yerdan qaytgan nur hisobiga isiydi. Havo harorati dengiz sathida +14 °C bo‘lsa, troposferaning yuqori chegarasida –55 °C gacha pasayadi

• Atmosfera qatlamli tuzilishga ega. Ular bir-biridan harorati, zichligi, bosimi kabi xususiyatlari bilan farqlanadi. Quyi qatlam — troposfera (yunoncha, burilish) Quyosh nuri va Yerdan qaytgan nur hisobiga isiydi. Havo harorati dengiz sathida +14 °C bo‘lsa, troposferaning yuqori chegarasida –55 °C gacha pasayadi
• Bu qatlamga atmosfera havo massasining 80%i to‘g‘ri keladi. Xilma-xil jarayonlar (suvning aylanma harakati, yog‘inlar, shamollar) shu qatlamda kuzatiladi. Qalinligi ekvatorda 17 km, qutblarda 8—9 km
• Havo harorati har 100 m balandlikka ko‘tarilganda o‘rtacha 0,6 °C soviydi. Troposferadan yuqorida stratosfera (50—55 km gacha), mezosfera (80—85 km gacha), termosfera (1 000 km gacha), ekzosfera (2 000 km gacha) joylashgan

Troposferadan yuqorida
stratosfera (50—55 km gacha),
mezosfera (80—85 km gacha),
termosfera (1 000 km gacha),
ekzosfera (2 000 km gacha) joylashgan

Yer yuzasi iqlimining xilma-xil bo‘lishiga, asosan, uchta omil ta’sir etadi. Geografik kenglik omili harorat, bosim, havo massalari va doimiy shamollarning zonal tarqalishiga olib keladi

• Yer yuzasi iqlimining xilma-xil bo‘lishiga, asosan, uchta omil ta’sir etadi. Geografik kenglik omili harorat, bosim, havo massalari va doimiy shamollarning zonal tarqalishiga olib keladi
• Havo haroratining Yer yuzasida tarqalishi quyosh energiyasiga bog‘liq. Ekvatordan har ikkala qutblar tomon havoning o‘rtacha yillik harorati 25—26 °C dan–10 °C gacha pasayib boradi
• Iqlimning asosiy ko‘rsatkichi bo‘lgan yog‘in miqdori va doimiy shamollar iqlim hosil qiluvchi ikkinchi omil—atmosfera bosimi va havo massalariga bog‘liq.

Iqlim hosil qiluvchi omillar

Troposferaning bir xil xususiyatga ega bo‘lgan katta hajmdagi havolari havo massasi deb ataladi

• Troposferaning bir xil xususiyatga ega bo‘lgan katta hajmdagi havolari havo massasi deb ataladi
• Yer yuzida ekvatorial (issiq va nam), tropik (issiq va quruq), mo‘tadil (iliq va nam), qutbiy, ya’ni arktika va antarktika (sovuq va quruq) havo massalari mavjud. Bular shu ketma-ketlikda ekvatordan qutblarga tomon har ikkala yarimsharda almashinadi
• Uchinchi iqlim hosil qiluvchi omil—yerusti tuzilishi tabiat komplekslarining xilma-xil bo‘lishiga iqlim orqali ta’sir etadi

Ekvatordan qutblarga tomon issiqlikning kamayishi hamda turli kengliklarda yil bo‘yi yoki fasllar bo‘- yicha turli havo massalarining hukmronligi tufayli Yer yuzida 7 ta asos iy va 6 ta oraliq iqlim mintaqalari vujudga kelgan

• Ekvatordan qutblarga tomon issiqlikning kamayishi hamda turli kengliklarda yil bo‘yi yoki fasllar bo‘- yicha turli havo massalarining hukmronligi tufayli Yer yuzida 7 ta asos iy va 6 ta oraliq iqlim mintaqalari vujudga kelgan
• Yuzida 7 ta asosiy va 6 ta oraliq iqlim mintaqalari vujudga kelgan. Asosiy mintaqalarda yil bo‘yi nomlari tegishli havo tiði bilan bog‘liq bitta havo massasi hukmron. Oraliq mintaqalarda havo tiðlari fasllar bo‘yicha almashib turadi

Iqlim mintaqalari