Andijon muhandislik andijon muhandislik

d) 

g) 

---

Berilgan  onda  tekis  shaklning  oniy  markazi  P  ma’lum  bo’lsin.  P  ni  qutb 

nuqta  uchun  olib,  (5.4)  formulaga  muvofiq  tekis  shaklning  A,  B,  C  nuqtalari 

tezliklarini topamiz: 

CP

P

C

BP

P

B

PA

P

A

ϑ

ϑ

ϑ

ϑ

ϑ

ϑ

ϑ

ϑ

ϑ

+

=

+

=

+

=

 

Bu yerda 

ϑ

P

=0 bo’lgani uchun  

ϑ

A

=

ω

p

AP,

ϑ

B

=

ω

p

BP,

ϑ

C

=

ω

p

CP 

 

      (5.7) 

yo’nalishlari 

ϑ

A

⊥

AP 

ϑ

B

⊥

BP 

ϑ

C

⊥

CP. 

Agar tekis shaklning olingan onda oniy markazi ma’lum bo’lsa, tekis shakl 

nuqtalarining  shu  ondagi  tezliklari,  oniy  markazi  atrofida  xuddi  oniy  aylanma 

harakatdagi jism nuqtalarining tezliklari kabi topiladi. Demak, tekis shaklning oniy 

markazi  ma’lum  bo’lganda,  uning  nuqtalari  tezliklarining  miqdorlari  tekis 

shaklning  aylanma  harakat  burchak  tezligini  nuqtalardan  oniy  markazgacha 

bo’lgan masofalariga ko’paytmasiga teng bo’ladi.  

Tezliklar  mos  ravishda  shu  oraliqlarga  aylanma  harakat  yo’nalishlarda  tik 

yo’nalgan  bo’ladilar  (8-shakl).  (5.7)  dan  tekis  shakl  nuqtalarining  oniy  paytdagi 

tezliklari orasidagi munosabatni aniqlaymiz 

CP

BP

AP

C

B

A

ϑ

ϑ

ϑ

=

=

   

 

 

(5.8) 

 

8-shakl 

 

O

1

ξη

  qo’zg’almas  tekislikda  harakatlanayotgan  S  tekis  shaklning  biror 

ixtiyoriy  B  nuqtasining  tezlanishini  aniqlaymiz.  Bizga    ma’lumki,  S  ning 

qo’zg’almas O

1

ξη

 tekislikdagi harakati ikki harakatdan tashkil topadi: 

1)  ixtiyoriy  ravishda  tanlab  olingan  qutb  nuqtasining  harakati  bilan 

ilgarilanma; 

2) qutb nuqta atrofida nisbiy aylanma harakatlardan iborat. 

Shu sababli S tekis shakl har bir nuqtasining harakati ko’chirma va nisbiy 

harakatlardan  tashkil  topgan  murakkab  harakatdan  iborat  bo’lib,  tezlanishi 

murakkab  harakat  tezlanishi  kabi  tezlanishlarni  qo’shish  teoremasiga  muvofiq 

aniqlanadi (9-shakl). 

BA

A

B

a

a

a

+

=

 

 

 

(5.9) 

Bu  tenglikdagi 

a

A 

–  S  tekis  shakldan  ixtiyoriy  tanlab  olingan  qutb 

nuqtasining ilgarilanma harakat tezlanishi. Bu tezlanish qattiq jismning ilgarilanma 

harakati xususiyatiga ko’ra tekis shaklning hamma nuqtalari uchun bir xil bo’lib, S 

ning ko’chirma harakat tezlanishi bo’ladi, ya’ni 

A

e

a

a

=

. 

B

A

C