Andijon mashinasozlik instituti «materialshunoslik va yangi matеriallar tеxnologiyasi» kafedrasi «materialshunoslik»

Radiografiya usuli. Metallarning qotishmalarnda biror elementning qanday tarqalganligini tekshirishda radiografiya usulidan foydalaniladi. Radiografiya usulining mohiyati shundan iboratki, qotishmada qanday tarqalganligi tekshirilshi kerak bo’lgan elementning radioaktiv izotopidan ma’lum miqdori qotishma suyuqlantirilayotganda metallga qo’shiladi. Qotishma tayyor bo’lgandan keyin sovitilib,undan namuna olinadi va makroshlif yoki mikroshlif tayyorlanadi.
Tayyorlangan shlif sirtiga fotografiya plyonkasi qo’ynladi. Tskshirilayotgan element radioaktiv izotopining nurlanishi natijasida plyonkada shu element bor joylarning izi qoladi. Plyonka ochiltirilgandan
keyin mikroskop ostiga qo’yilib, uning surati olinsa, mikroradiografiya hosil bo’ladi. Ana shu mikroradiografiyaga qarab, qotishmada elementning qanday tarqalganligi aniqlanadi.
Amaliy usul:Makroanaliz deb metall va qotishmalarning tuzilishini qurollanmagan ko`z bilan yoki lupa yordamida 30 martagacha kattalashtirib yuzani tekshirishga aytiladi. Metall yoki qotishmalarni makroanaliz yorda­mida o`rganiladigan tuzilishga makrostruktura deb aytiladi.
Makroanalizda singan yuzani tekshirish yoki maxsus tayyorlangan qotishma va metall namunasida o`tkazish mumkin.
Namunaning tekshiriluvchi yuzasini jilvirlashdan (shliflahdan) so`ng maxsus reaktiv bilan travit qilish (biror kislotaga botirib) olish bilan yedirish natijasida shu yuzadagi darzlarni, shlak qo’shimchalarni va tola yunalishini ko`rish mumkin bo`ladi.
Tayyorlangan namunaga makroshlif deb aytamiz.Bu usul sanoatda keng qo`llaniladi.
Singan yuzani makroanaliz qilish: Bevosita metallic buyumlarni singan yuzasini tekshirish natija­sida, qaysi tarzda sinish sodir bo`lganini, ya`ni mo`rt, plastic yoki metallning toliqish oqibatida singan joylarini ko`ramiz.
Mo`rt sinish natijasida (1-rasm, a) kristall donachalari maydaligi tuzilishi, yaxshi ko`rinadi.
Sinish, donachalar chegarasi bo`ylab ro`y beradi. Quyma detallarda shoxsimon (dendritnoe) ya`ni biror gruppa donachalar bo`ylab sinish ro`y beradi.
Yumshoq metallarda sinish plastik deformatsiya natijasida tolasimon bo`ladi.(1-Rasm b)
Toliqish oqibatida singan namuna yuzasi ikki turga bo`linadi: mayda donachalik chinniga o`xshash va yaltiroq qavat-qavat bo`lib ko`ri­nadi. (1-Rasm v.) Singan yuzada, sinishga sabab bo`lgan nuqsonlarni ko`rish mum­kin ya`ni mikrodarz, gaz pufakchalarini, metall asosining bikrligni yo`qotuvchilari.