Andijon mashinasozlik instituti «materialshunoslik va yangi matеriallar tеxnologiyasi» kafedrasi «materialshunoslik»

Rentgenografiya usuli. Metallarning tuzilishini tekshirishning rentgenografiy ausuli metall kristall panjarasidagi bir qator atomlarning rentgen nurlarini difraktsiyalashiga asoslangan bo’lib, atomlarning 1 Å chamasi oralig’ini o’lchashga va demak, metall yoki qotishmalar kristall panjaralarining shaklini hamda panjaralardagi atomlarning (ionlarning) oralig’ini aniqlashga imkon beradi.
Atomlarning (ionlarning) fazoviyjoylashuvirentgenogrammada aksettirnladi. Xar qaysi metall rentgenogrammada joylashuvi, eni va intensivligi muayyan bo’lgan o’ziga xos chiziqlar sistemasi xosil qiladi.
Rentgenostruktura analizi vositasida qariyb barcha metall va qotishmalarning kristall panjaralari aniqlangan.
Fizika kursidan ma’lumki, rentgen nurlari o’z tabiati jixatidan yorug’lik
nurlariga o’xshashdir, ammo rentgen nurlari yorug’lik nurlaridan to’lqin uzunligining ancha kichikligi bilan farqqiladi. Rentgen nurlarining to’lqin uzunligi kichik bo’lganligidan, bu nurlar modda sirtidan qaytmay, balki shu modda ichiga kirib boradi. Atomlar musbat zaryadli yadro bilan manfiy zaryadli elektronlardan iborat sistsma bo’lganligi uchun, rentgen nurlarining elektromagnit maydonita’siri ostida atomlarning elektronlari tebranma harakatga kelib, har tomonga tarqaluvchi elektromagnit to’lqinlari- tarqaluvchi nurlar manbai bo’lib qoladi. Kristallda atomlar muntazam joylashganligidan tarqaluvchi nurlar bir yo’nalishda bir-birini kuchaytirsa,ikkinchi yo’nalishda bir-birini so’ndiradi. Agar ana shu nurlar oqimiyo’nalishiga fotoplastinka qo’yilsa. nurlarning kuchayish yo’nalishidadog’lar- rentgenogramma hosil bo’ladi. 1913 yilda Moskva universitetining professori G . Yu. V. Vulfbu rentgenogrammani atomlarning o’zaro parallel ayrim-ayrim tekisliklardan qaytgan nurlarning interfarensiyalanuvi natijasi deb talqin qilish mumkinligini ko’rsatdi. Metall kristall panjarasining shaklini va panjaradagi atomlar oralig’ini aniqlash ana shunga asoslangan.
Metallarning ichki tuzilishini tekshirishda, masalan, UVS-70-K-1(УВС-70-К-1) rentgen ustanovkasidan foydalaniladi.