Andijon mashinasozlik instituti "mashinasozlik texnologiyasi"

Ekosistemalarning biologik mahsuldorligi

Jamoalar mahsuldorligi, ekosistemadagi produtsenlarning quyosh energiyasini kimyoviy energiyasiga aylantirib, organik moddalar sintezlash samaradorligiga bog’liq.
Ma’lum vaqt davomida o’simliklar tomonidan hosil qilingan organik massa jamoaning birinchi darajadagi mahsuldorligi deyiladi. U o’simliklarning quruq yoki ho’l massasi tarzida ifodalanadi. Konsument massaning ma’lum vaqt ichidagi o’sishi — bu jamoaning ikkinchi darajali mahsuldorligi deyiladi.
Har bir ozuqa zanjiri, birlamchi va ikkilamchi hosildorlik hosil qilish tezligi va mahsulotlarning taqsimlanishi bo’yicha turlichadir. Ekosistemalarda birlamchi va
ikkilamchi hosildorlikning miqdoriy ko’rsatgichlari mavjud. Bu hosildorlik piramidasi qonuni deyiladi.
Har bir ozuqa zanjirida ma’lum vaqt davomida hosil qilinadigan biomassa yoki mahsuldorlik keyingi ozuqa zanjiriga nisbatan ko’p.
Er yuzidagi ekosistemalarda biomassalar piramidasi, son piramidasi qonuniyatlari qayd etiladi, ya’ni o’simliklarning umumiy massasi, soni ularni yeydigan hayvonlarning massasiga va soniga nisbatan ko’p.

Ekosistemalar mahsuldorligi qonuniyatlarini o’rganish, energiya oqimi miqdorini hisobga olish amaliyotda katta ahamiyatga ega.

Odamlar tomonidan foydalanadigan agrotsenozlar (birinchi mahsuldorligi) mahsulotlari insoniyat jamiyatining ovqat zahirasi hisoblanadi. Ikilamchi mahsuldorlik, ya’ni qishloq xo’jalik hayvonlari hisobiga olinadigan mahsuldorlik ham katta ahamiyatga ega.
Energiya oqimi va ekosistemalar mahsuldorligini aniq hisobga olish, ulardagi modda aylanishini boshqarish orqali odamlar uchun ko’proq hosil olishda yordam beradi.
Bundan tashqari tabiatdan o’simlik va hayvonlar biomassasining qanchasini olish mumkinligini bilishimiz ham kerak. Ularga zarar keltirmaslik, yerning eng yuqori biologik mahsuldorligini bilish maqsadida chet mamlakatlarda 1969-yildan buyon xalqaro biologik dastur bo’yicha ilmiy izlanishlar olib boriladi.
Birlamchi biologik mahsuldorlikning o’sish tezligi o’simliklar fotosintetik apparatining imkoniyatlariga bog’liq.
O’simliklar jamoasida fotosintezning foydali ish koeffitsenti bor yo’g’i 5% ni tashkil qiladi.
Umuman, Yer shari bo’yicha o’simliklar tomonidan quyosh energiyasining faqat bir foyizigina o’zlashtiriladi. Chunki fotosintez aktivligi ko’p omillar tomonidan cheklandi.
Er yuzida birlamchi biologik mahsuldorlik notekis taqsimlangan. Eng yaxshi ekologik sharoitda, namlik, yorug’lik, mineral tuzlar, issiqlik yetarli bo’lgan joylarda o’simliklarda eng yuqori o’sishi kuzatiladi.
Shimoliy muz okean qirg’oklaridagi ekosistemalar mahsuldorligi 20 ts ga, qora dengizning Kavkaz tomon sohilida u 200 ts ga dan oshadi. O’rta Osiyo cho’llarida esa mahsuldorlik 3 — 20 ts ga ni tashkil etadi.