Andijon mashinasozlik instituti «elektrotexnika» fakulteti

3. 3. Sinusoidal tok zanjirida aktiv, induktiv va sig’im iste’molchilari
O`zgaruvchan tok zanjiri iste’molchilari ideallashtirilgan holatda shu turlarga bo`linadi.
1) aktiv iste’molchilar – ular elektr energyasini o`ziga qabul qilib uni faqat issiqlik yoki yorug’lik energiyasiga aylantirib beradi. Harakterlovchi kattaligi qarshiligi va o`tkazuvchanligi bo`ladi. Birligi Om larda o`lchanadi. R
2) induktiv iste’molchilar – ular elektr energiyasini o`ziga qabul qilib uni magnit maydon energiyasiga aylantirib beradi. Harakterlovchi kattaligi magnit singdiruvchanligi hisoblanadi. Birligi Gn larda o`lchanadi. L
3) sig’im iste’molchilari – ular elektr energiyasini o`ziga qabul qilib uni elektr maydon energiyasiga aylantirib beradi. Harakterlovchi kattaligi sig’imi hisoblanadi.
Birligi Farada larda o`lchanadi. С Elektr tokini o`lchov birligi qilib o`tkazgichning ko`ndalang kesimidan bir sekundda o`tgan elektr miqdori qabul qilingan. bu yerda: I–tok kuchi, Q-o`tkazgichning ko`ndalang kesimi, t-vaqt birligi.
Aktiv qarshilik induktiv va sig’im qarshiliklar o`zgaruvchan tok elektr zanjirlarining parametrlari hisoblanadi. Masalan cho`g’lanish elektr lampalari, qarshilik elektr pechlari, rezistorlar aktiv qarshiliklar, salt ishlayotgan transformator induktivlik, yuklamasiz kabel
esa sig’im bilan ko`rsatiladi. 13-rasm: Aktiv qarshilikli zanjir.

14 – rasm. Induktiv qarshilikli zanjir.

15-rasm. Sig’im qarshilikli zanjir.


16-rasm: Induktiv va sig’im qarshilikli zanjirning I va U lari bog’lanishi grafiklari.


Iste’molchilarni birining ohirgi uchiga ikkinchisining boshlang’ich nuqtasini ulab zanjirni yopilishi, kema-ket ulash deyiladi. Iste’molchilarni barchasini boshlang’ich uchlarini bir nuqtaga va ohirgi uchlarini boshqa nuqtaga birlashtirilishi parallel ulash deyiladi.
a) ketma-ket ulash

17-rasm: Qarshiliklari ketma-ket va parallel ulangan prinsipial sxemasi.