Andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi

mRNKekspressiyasi, Nothern blot, RT-PCR
Northern blot (ing. Northern blot) - bu RNK molekulalari(mRNK) va uning fragmentlarini namunalarda sinab ko'rish orqali gen ekspressiyasini o'rganish usuli.
• Northern Blot usuli 1977 yilda Stenford Universiteti xodimlari Jeyms Olvayn, Devid Kemp va Jorj Stark tomonidan taklif qilingan va unga o’xshash nom "Souzern -blot" ning nomi bilan nomlangan va u Edvin Souzer tomonidan taklif qilingan. Northern Blot usuli va Souzern blot o'rtasidagi asosiy farq shundaki, aniqlanadigan substrat DNK emas, balki RNK. Bu usulda nitroseluloz o'rniga diazobenziloksimetil-selulozadan olingan filtri ishlatiladi, komplementar DNK molekulalari zondar sifatida ishlatiladi.
RT-PCR (Teskari transkripsiyali PCR)
Molekulyar biologiyada teskari transkriptsiyali polimeraza zanjir reaktsiyasi odatda RT-PCR deb ataladi. RT-PCR muayyan ribonuklein kislotasi fragmentini amplifikasiya usuli hisoblanadi.• Molekulyar biologiyada teskari transkriptsiyapolimeraza zanjirli reaktsiyasi (ing. reverse transkripsiyadan o'tgan polimeraza zanjirireaktsiyasi) odatda RT-PCR deb ataladi. RT-PCR muayyan ribonuklein kislota fragmentini (RNK) amplfilikatsiya usuli hisoblanadi. Bir zanjirli RNK molekulasi komplementarDNKga (cDNA) teskari transkriptsiya reaktsiyalarida aylantiriladi va keyinchalikbitta zanjirli DNK molekulasi an'anaviy PCR yordamida amplifikasiya qilinadi. RT￾PCR haqiqiy vaqtda PCR (ing. Real-time PCR, Q-PCR) bilan aralashib ketmasligikerak, bu ham ba'zan RT-PCR sifatida notogri qisqartiriladi.


mRNK ekspressiyasi. Matritsa ribonuklein kislota (mRNK, ma’nodosh so’z iRNK) oqsillarning birlamchi tuzilishi (aminokislotalar ketma￾ketligi) haqidagi ma'lumotni o'z ichiga olgan RNK . mRNK transkripsiyada DNK asosida sintezlanadi, keyinchalik oqsillarni sintez qilish uchun matritsa sifatida transkripsiyada ishlatiladi. Shunday qilib, mRNK genlarning ekspressiyasida muhim orin tutadi.
XULOSA
Genning klassik ta’rifi. Gen rekombinatsiya va mutatsiya funksiyasi birligi (bitta gen bir belgini ifodalaydi).
Genning zamonaviy ta’rifi. Gen genetik ma’lumotning birligi, ya’ni bitta polipeptid belgilaydigan DNK ketma-ketligi.
U kodlovchi va kodlamaydigan boshqaruv ketma-ketliklarini ham o‘z ichiga oladi.
Genning muhim xususiyatlari
1. Fizik va fiziologik belgilarni aniqlaydi.
2. Xromosomada joylashgan.
3. Lokus deb nomlangan ma’lum bir pozitsiyani egallaydi.
4. Bitta yo‘nalishda tartiblangan.
5. Allel deb atalgan funksional holatlarda paydo bo‘ladi.
6. Ba’zilarda ko‘p allel deb nomlanadigan 2 tadan ortiq allel mavjud.
7. Ba’zilar mutant gen (mutatsiya) deb ataladigan ifodada to‘satdan o‘zgarishi mumkin.
8. Gomolog (krossover) yoki nogomolog kontaktiga (translokatsiya) o‘tkazilishi mumkin.
9. O‘zini juda aniqlik bilan ko‘paytirishi (replikatsiya) mumkin.
10. Ma’lum bir oqsilni sintez qiladi.
11. Polipeptid zanjirida amino kislota sekvensini aniqlaydi (genetik kod).
Oqsil biosintezi asosan 5 bosqichda o‘tadi. Aminokislotalarning ATR yordamida aktivlanishi va tegishli transport RNK ga ko‘chirilishi oqsil biosintezi uchun energetik asos yaratadi. Bu ikki jaryon uzluksiz bog‘langan bo‘lib bitta enzim YE-spetsifik aminoatsil-t-RNK –sinteza ta’sirida kechadi.Frensis Krik bu jarayonda t-RNK adaptorlik rolini o‘ynashini aniqladi. Bu bosqich uchun barcha (20) aminokislota, 20 yoki ortiqroq t-RNK, aminoatsil-t-RNK-sintetazalar (YE), ATR va Mg+ mujassam bo‘lishi zarur Mazkur bosqich quyidagi ikki reaksiyada boradi: Oxirgi reaksiyada aminotsilli qoldiq t-RNK sentetazalar spetsefik fermentlardir. Lekin izoakseptor aminoatsil tRNK sintetazalar (ATS) ham mavjud, ya’ni bitta aminokislotani bir necha ATS ham tashishi mumkin.