Andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya va botanika kafedrasi

Restriksionfragmentlarininguzunligipolimorfizmimarkerlari (RFLP).
RFLP – Restricted Fragment Length Polymorphism (Bo„laklangan Fragmentlar Uzunliklari Polimorfizmi - BFUP). RFLP tahlili ilk bor Jeffris tomonidan 1985-yil olib borilgan (Jeffreys et al., 1985).Bu usulda restriktazalar DNKni maxsus uchastkalarda, odatda palindrom ketma-ketliklarda parchalaydi.Mutatsiya natijasida shunday ketma-ketliklarning asoslaridan biri o„zgarib qolgan bo„lsa bu uchastkalar restriktazalar yordamida parchalanmaydi. Aksincha mutatsiya natijasida restriktazalarga chidamli bo„lgan boshqa yangi uchastkalar paydo bo„lishi mumkin. Xolbuki gipervariabel uchastkalar genomning transpozitsiya, noteng rekombinatsiyalar va DNKpolimeraza kompleksining "sirg„alishi" kabi anchayin murakkab tarkib topishidan kelib chiqqan. Natijada esa ikki genetik noo„xshash individrardan kelib chiqqan bir-biriga mos keluvchi DNK fragmentlari tez-tez har xil uzunlikda restriksion fragmentlarni yuzaga keltiradi. Bu marker tizimining bir qancha kamchiliklari mavjud, jumladan yuqori mehnat, qimmatliligi shuningdek irsiylanishning dominant ko„rinishi (geterozigota genotipini aniqlash imkoniyati yo„q).
Oddiy takrorlanuvchi ketma-ketliklar (SSR) DNK markerlarisifatida
Mikrosatellitlar yoki SSR (SSR – Simple Sequence Repeat - Oddiy takrorlanuvchi ketma-ketliklar).SSR markerlari o„zining yuqori polimorfliligi hamda bilan boshqa markerlardan ajralib turadi. Mikrosatellitlar hattoki yaqin qarindosh bo„lgan individuumlar lokusarida ham yuqori polimorfizm namoyon etadi. (Tautz 1989). Mikrosatellit ketma-ketliklari odatda dinukleotid (AC)n, (AG)n, (AT)n; trinukleotid (CGG)n, (GCC)n, (TCT)n, (TTG)n; tetranukleotid (TATG)n va h-o bo„lib, “n” – mikrosatellit lokuslar ichidagi ketma-ketlikliklari takrorlarining miqdorini bildiradi. O„simliklarda eng ko„p uchraydigan mikrosatellit takrorlar (AT)n, hayvonlarda esa (AC)n ekanligi olimlar tomonidan qayd etilgan (Morgante et al., 2002; Panaud et al., 1995) i (GT)n (Rafalski et al. 1994). Mikrosatellitlar genlar ekspressiyasi regulatsiyasida, rekombinsiyasida, gen konversiyasida va jinsning aniqlanishida ishtirok etishi taxmin qilinadi. Ba‟zi olimlarning ta‟kidlashicha mikrosatellitlarning yuqori stabilligi sabab ularni genetik markerlashda, populatsion tadqiqotlarda va hattoki genom daktiloskopiyasi usulidan foydalanib shaxsning identifikatsiyasida ishlatilishi mumkin (Ivanov, 1989; Edwards et al., 1991; Decorte , Cassiman, 1993). Mikrosatellit markerlardan foydalanib tadqiqotchi va olimlar tomonidan bir qancha ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. Xususan genomni kartalashtirish, o„simliklarda qimmatli xo„jalik belgilarga javob beruvchi QTL lokuslarini aniqlash, turlarning bir-birlari bilan filogenetik qardoshligini aniqlash kabi ishlar bunga misol bo„la oladi.Mamlaktimiz olimlari tomonidan ham ushbu markerlar tizimidan foydalanib bir qancha halqaro darajadagi tadqiqotlar amalga oshirilgan.Jumladan g„o„zaning tabiiy holdagi barg to„kishi, tola chiqimi, sifat ko„rsatkichlari, fotoperiodik gullash kabi belgilari SSR markerlari tomonidan tadqiq qilingan (Abduraxmonov va boshq, 2005; 2007; 2008). CAPs - (Cleaved Amplified Polymorphism - Parchalangan Amplikonlar Polimorfizmi) va dCAP (ishlab chiqilgan CAP). Polimorfik restriksiya saytini RFLP usuli bilan aniqlash kerakli fragmentni va parchalash uchun unga mos keladigan ferment