|
33-MAVZU:DIDAKTIK O’YIN TURLARI
REJA:
1.Buyumlar bilan o`ynaladigon o`yinlar.
2.Stol nustiga qo`yib o`ynaladigon o`yinlar.
3.Milliy o`yinlar.
Didaktik uyinlar ta’limiy uyin sifatida bolalarning yosh xususiyatlariga mos keladigan uyinlar sirasiga kiradi. Didaktik uyinlarning muhim belgisi undagi koidalarning mavjudligidir. ¤yinda uyin niyati, uyin koidalari, uyin harakatlari urtasida uzviy aloka mavjud. ¤yin niyati uyin harakatlarining tabiatini belgilaydi. ¤yin koidasi esa, uyin harakatlarini, vazifasini hal etishga va uyindagi harakatlarni amalga oshirishga yordam beradi.
Didaktik uyinlar orkali bolalarga yangi bilimlar, tushunchalar berib boriladi. Bu uyinlarda bolaning har tomonlama rivojlanishi, bilim jarayoni, sensor madaniyati, nutk faoliyati, akliy kobiliyatlari takomillashadi. ¤yin koidasiga rioya kilish, unga amal kilish uyin mazmunini boyitadi.
Didaktik uyinlarda tabiiy narsa va buyumlardan keng foydalaniladi. Bolaning kun tartibida didaktik uyin uchun vakt va joy ajratilishi kerak. Bunday uyinlar mashg’ulot jarayonida va uyindan tashkari vaktlarda guruh yoki yakka-yakka utkaziladi. Bunda uyin mazmuni va natijasi puxta aniklanadi. Didaktik uyinlarda kuyidagi koidalarga amal kilinishi kerak:
Navbatma-navbat ta’sir etish.
Suralganda javob berish.
rtoklari fikrini eshita olish.
¤yin jarayonida boshkalarga xalakit bermaslik.
¤yin koidasini bajarish.
¤z xatosini tan olish.
Didaktik uyinlarda bolalarning yosh, individual xususiyatlarini hisobga olish lozim. ¤yinda uyin tempi va ritmi katta rolь uynaydi, juda sekin va bir tekisdagi temp bolani kup kuttiradi, juda tez temp esa bolalarni hayajonga soladi, turli bahs-munozaralarga olib keladi. Kattalar tomonidan uyin ishtirokchilarini tug’ri baholash muhim ahamiyatga ega.
Didaktik uyinlarning kuyidagi turlari mavjud: a) buyum va uyinchoklar bilan uynaladigan; b) stol-bosma; d) og’zaki-suz uyinlari.
Buyum va uyinchoklar bilan uynaladigan uyinlar bolaning ilk yoshidan boshlab, to maktab yoshiga yetgunga kadar uynaladigan uyin turi hisoblanadi. Bunda bolalarning tasavvurlari, dikkatlari uyin asosini tashkil etadi. Ularda tevarak-atrofdagi narsa va buyumlar, ularning sifati, foydali tomonlari tug’risida umumiy tushuncha hosil buladi. ¤yinda uynaladigan har bir buyum yoki uyinchok uzining tashki kurinishiga ega bulishi, narsaning asosiy belgisini ajrata bilish imkonini berishi lozim. Bunday uyinlar bolalarning narsalarning shakli, hajmi, belgisi, sifati hakidagi bilimlarini kengaytiradi.
Stol–bosma uyinlari bolalarning tevarak-atrof hakidagi tasavvurlarini aniklash, bir tizimga solish, tafakkurini (tahlil kilish, sintez, umumlashtirish, tavsiflash) ustirish imkonini beruvchi uyin usulidir. Bu uyin turiga a) loto; b) juft rasmlar; d) domino; e) labirint kiradi.
Og’zaki suzli uyinlari katta maktabgacha yoshdagi bolalar bilan utkaziladi. Ular bolaning eshita olish, zudlik bilan javob topa olish, uz fikrlarini tez va anik ifoda eta olishga urgatadi. Tadkikotchilarning fikricha, bunday uyinlar bolaning akliy rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Yukorida kursatib utilgan uyin turlarida didaktik maksad va uyin materiallarining mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi.
Јoidali-harakatli uyinlar asosini bolaning jismoniy rivojlanishiga karatilgan harakatlar tizimi egallaydi. Bunda asosan yurish, yugurish, sakrash, chirmashib chikish, uloktirish, emaklash kabi harakatlar uyin mazmunini belgilaydi. Јoidali-harakatli uyinlar kelib chikishiga kura: a) xalk milliy uyinlari; b) mualliflik uyin turlariga bulinadi.
Ґar ikkala uyin turida ham asosiy mezon uyin koidasi bulib hisoblanadi. Ґarakatli uyinlar harakatlarning anikligi, ifodaliligi, bolalarda tezkorlik, epchillik, kurkmaslik, mardlik kabi olijanob fazilatlarni tarbiyalab boradi. Kupchilik harakatli uyinlar jamoa bulib uynashga mos bulib, bu jamoada uyushgan holatda harakat kilish kobiliyatini shakllantiradi. Јoidali harakatli uyinlarni utkazishda bolalarga rolni tug’ri taksimlash uyin jarayonini kuzatib borish, unga rahbarlik kilish, uz vaktida yaxshi harakatlarni rag’batlantirish uyin nufuzini oshiradi. ¤yin jarayonida kuvnok kayfiyat, ijobiy his-tuyg’ular yuzaga keladi.
Kichik yoshdagi bolalar uchun uyin syujeti ochik xarakterga ega buladi. Masalan, «Tupni kuvla!», «Tupni ushlab ol!». Katta yoshdagi bolalar uchun uyin maksadi, koidasi va uyinni tashkil etish murakkablashadi. Јoidali-harakatli uyinlar avval jismoniy tarbiya mashg’ulotida urganiladi. Sungra boshka jarayonlarda takroran uynatilishi lozim. «Uchinchi ming yillikning bolasi» dasturida turli yosh guruhlari buyicha utkaziladigan harakatli milliy uyinlar turkumlari kiritilgan.
7.8. Milliy xalq uyinlari ikki guruhga bulinadi: 1. Milliy harakatli uyinlar. 2. Milliy xalk uyinlari.
Milliy harakatli uyinlar sport turlari bilan hamda xalkimiz kadriyatlari bilan alokador bulib, ular asrlar davomida davrlarga mos ravishda rivojlanib, takomillashib, e’zozlanib kelingan. U bolalarning jismonan bakuvvat, sog’lom, jasur, kat’iyatli, chakkon, uddaburon bulib usishlarida muhim omil bulib hisoblanadi. Xalk milliy uyinlarida millatning utmish tarixi, ma’naviy va madaniy rivojlanishining xarakter xususiyatlari, urf-odatlari, an’analari jamlangandir.
Xalk milliy uyinlari orkali bolalarni ma’naviy, akliy, jismoniy, estetik jihatdan tarbiyalab borish jarayonida bolalarda uz Vatanini sevish, uning boyliklari kadriga yetish, buyuk ajdodlarimiz meroslarini hurmat kilish, milliy kuy va kushiklardan zavklanish tuyg’ulari, shuningdek usib kelayotgan yosh avlodda chidamlilik, sabr-tokatlilik, tezkorlik, ildamlik, botirlik kabi shaxsiy sifatlar shakllanib boradi.
Xalk milliy uyinlarini maktabgacha ta’lim muassasalarida tashkil etishda kuyidagi vazifalar amalga oshirilishi lozim:
- xalk milliy uyinlarining turlari va ularni tashkil etish yullari, usullari hamda uslublarini ishlab chikish;
- milliy uyinlarni tashkil etishda ma’naviy kadriyatlar va urf-odatlarimizni kundalik hayot jarayoniga singdirib borish;
- maktabgacha yoshdagi bolalarni milliy istiklol ruhida tarbiyalashda xalk milliy uyinlaridan maksadli foydalanish;
- xalk ertaklari, xalk og’zaki ijodi durdonalaridan unumli foydalanish;
- bolalarning uynashlari uchun shart-sharoit (uyin uchun jihozlar, atributlar) yaratish;
- maktabgacha ta’lim muassasalari, oila va mahallalar urtasida milliy uyinlar buyicha kurik tanlovlari va musobakalar utkazish.
Milliy harakatli uyinlar bolalarning yosh xususiyatlariga, uyindagi harakatlar rivojiga karab takomillashib boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
