Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма

1-asosiy savol bayoni 
 
 
 Biotsenozlar tushunchasi , ta’rifi va asosiy belgilari . 
Tabiatda har xil turlar 
populyatsiyalari birlashib, yuqori tuzilish va xususiyatlariga ega bo‘lgan biologic birliklar yoki
biotsenozlarni hosil qiladi. Biotsenazlar – bu o‘simlik ,hayvon va mikroorganizmlar
populyatsiyalari guruhlaridan iborat bo‘lib, ma‘lum joyda birgalikda yashahsga moslashgan
biologik birikmalardir. 
Biotsenozlarning chegaralari har xildir, ya‘ni daraxt shohi va qobig‘i ustida uchraydigan
birlikdan tortib, ko‘llar hovuzlar atrofidan to cho‘l va dashtda uchraydigan turli turlar hosil 
qilgan biologik uyushmalar kiradi . Har qanday biotenoz abiotik muhitning ma‘lum qismi – 
boitopni egallaydi . Boitop bu ma‘lum darajadagi bir xil sharoit bo‘lib , unda har xil
organizmlar birliklari tarqalgan . Har bir biotopning ekologik yashash joyi bo‘lib, shu joy
turlar soni , qalinligi, tuzilishi bo‘ladi , muhitning asosiy abiotik omillari (harorat yorug‘lik, 
namlik, bosim ,joy, ozuqa ) va boshqalar ta‘siriga organizmlar reaksiya qiladi .‖ Biotsenoz‖
atamasi 1977-yil nemis zoolog olimi Myobius fanga kiritgan . Myobius biotsenozni
quyidagicha tariflaydi , ya‘ni ;
1) Biotsenozga ma‘lun joyda uchraydigan mikro va makroskopik formalar , o‘simlik va
hayvonlarning hamma massasi kiradi. 
2) Biotsenozni hosil qiluvchi turlar bir- birlari bilan bog‘langan va bir-birlariga qaramdir.
3) Biotsenoz tashqi muhit omillari ta‘sirida bo‘ladi . 
4) Biotsenoz vaqt bo‘yicha doim turg‘un va bir xil holatda bo‘ladigan guruhlardan
iborat bo‘ladi . 
5) Biotsenozni hosil qiluvchi vakillar o‘z joylarida , biotsenoz ichida ko‘payish
xususiyatlariga egadir.
Hozirgi vaqtda Myobius ko‘rsatib o‘tgan biotsenozning shu belgilari o‘zining tabiiy
xususiyatlarini saqlab qolgan .
Demak , biotsenoz – bu tirik organizmlar guruhlari bo‘lib, ular ma‘lum turlar tarkibiga
va ular bir-birlariga bog‘liq, aniq makonni egallaydi .
Biotsenoz turli katta –kichikliklarda bo‘ladi va ko‘p xil murakkabligi bilan farqlanadi . 
Masalan, o‘rmon ,tundra, dasht , cho‘l biogeotsenozlari va muhit omillarining yig‘indisi emas , 
balki tabiatning bir butunligi, sifat jihatdan moslashgan , o‘z holicha rivojlanuvchi va ta‘sir 
qilish qonunlariga ega bo‘lgan murakkab birlikdir . 
Biotsenoz o‘z navbatida quyidagi komponentlarga bo‘linadi : fitotsenoz – o‘simliklar , 
zootsenoz- hayvonlar , mikrotsenoz - mikroorganizmlar guruhlari. 
Biotsenoz va uning komponentlari bir-biridan ajratib bo‘lmaydi , ularni har xil tur va
darajadagi bir biologic uyushma deb qarash kerak .
Hozirgi vaqtda sun‘iy , ikkilamchi agrobiogeotsenozlar yoki agrotsenozlar hosil bo‘lgan , 
ular qishloq xo‘jaligining asosi bo‘lib , o‘zlarining tarkibi , tuzilishi , muhit omillarining ta‘siri , 
o‘zgarishi va maxsuldorligi bilan tabiiy biotsenozlardan tubdan farq qiladi . Tabiiy birliklar
ko‘pincha chegaralari aniq
bo‘lmasdan bir – birlariga qo‘shilib ketadi . Lekin shunga qaramasdan tabiatda har bir biologic
guruhlar, biotsenozning chegarasi bor, bu obyektiv va real haqiqatdir.

---

34