Андижон давлат университети кошидаги 3-сон академик лицей буйрукдан кучирма



Download 3,05 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/87
Sana03.03.2022
Hajmi3,05 Mb.
#480304
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   87
Bog'liq
ekologiya fani predmeti va rivojlanish tarixi

3- asosiy savolning bayoni.


30 
Populyatsiyaning fazoviy, yoki makonda tarqalishi tuzilishi.
Populyatsiyaning hosil 
qiladigan tur vakillari har xil makonda turlicha tarqalish imkoniyatiga egadir. BU bilan ular o‘zaro 
yashaydigan joy va ozuqa bilan ta‘minlanadi hamda o‘sish, ko‘payish va rivojlanish, nasl qoldirish 
uchun muhitning abiotik va biotik omillari bilan aloqada bo‘ladi. 
Populyatsiyada tur vakillari quyidagicha taqsimlanishi mumkin, ya‘ni: a) tekis, bir xil; b) 
notekis; d) guruh-guruh (teng, doimiy, tasodifan emas) (14 rasm, Odum, 1986). 
Tur vakillari har xil turda taqsimlanishi, ularning turli xislatlari, muhitning bir xilligidan kelib 
chiqadi va organzimlar turli guruhlarga birlashadi. Tabiatda teng taqsimlanishi juda kam uchraydi. 
Tabiatda xol-xol va guruh-guruh bo‘lib taqsimlanish keng uchraydi. Bu atrof-muhit va 
hayvonlarning xulqlari o‘zgarishi bilan bog‘liqdir. Tabiatda yakka-yakka uchraydigan parazitlar, 
yirtqichlar ayrim hollarda notekis tarqaladi, bunga ularning tasodifan uchraydigan o‘lja (xo‘jayin)ni 
qidirish sabab bo‘lishi mumkin. 
Populyatsiya a`zolarining makonda tarqalishiga qushlardan ham misol keltirsa bo‘ladi. 
Qushlarning xulqi bo‘yicha Peru ousha qushlarining inlari bir-birlaridan ma‘lum uzoqlikda 
joylashdiki, ularning uyda o‘tirgan balog‘atdagi vakillar bir birlarini cho‘qib tashlamaydi (Riklefs, 
1979). 
Populyatsiya vakillarining makonda taqsimlanishini tabiiy sharoitda aniqlash uchun 
organzimlar tarqalishiga qarab, ma‘lum joylar tanlab olinadi. Ular bir-birlaridan vakillarining soni, 
qalinligi, yosh va jins bo‘yicha tuzulishlari bilan farqlanadi. Ko‘pincha ularning qalin joyi atrofini 
siyrak vakillari o‘rab turadi. Masalan, beda urug‘I onalik (urug‘ bergan poya) oldiga tushadi va shu 
yerda qalin bedapoya hosil bo‘lib boradi, agar urug‘ nariga borib tushsa, u yerda bedaning yangi tupi 
yangi o‘sib chiqadi. 
O‘simliklarga qaraganda hayvonlarning harakatchanligi tufayli, ular egallaydigan maydonlar 
xilma-xil bo‘ladi. Hayvonlar makondan foydalanishi bo‘yicha o‘troq va ko‘chib yuruvchi guruhlarga 
bo‘linadi. O‘troq yashashda, hayvonlar
chegaralangan tabiiy maydon va u yerdagi zaxiralardan foydalanadi. Bunga, olmaxon, 
qaldirg‘och,chug‘ur-chug‘urlar, uy kaptarlari, tovuqlar, Pomir tog‘ sug‘;urlarini misol qilib keltirish 
mumkin. 
Hayvonlarning makonga bo‘lgan egalik uchun aktivligi quyidagi ikki holat bilan aniqlanadi, 
ya‘ni: 
1)
O‘zining yashab qolishini ta‘minlash uchun (ozuqa tanlash, topish, maydonni kengaytirish, 
inlar kavlash) yo‘nalgan aktivlik; 
2)
Qo‘shni vakillar guruhlari bilan aloqa qilish (o‘z joyini saqlash uchun signal berish, tovush 
chiqarish, saqlash) uchun aktivlik. 
Hayvonlarda o‘z maydonini ―mustahkamlash‖ turli yo‘llar bilan amalga oshiradi, ya‘ni: 1) 
O‘z joyining chegaralarini qo‘riqlash, begonalarni kiritmaslik, ularni haydab chiqarish; 2) 
Begonalarni o‘z joyiga kiritmaslik uchun maxsus qo‘rqinchli o‘yinlar, tashlanish; 3) Maxsus signallar 
(tovush, pishqirish, yernmi tepish) bilan joy band ekanligini (ayiqlar, yovvoyi mushuklar) bildiradi. 
Hayvonlarning joy bo‘yicha xulqiy moslashishlari ko;‘payish vaqtlarida ochiq namoyon 
bo‘ladi. Jumladan, dala chumchuqlari o‘zlarining polaponlari, chumchuqchalari uchadigan vaqtda 
gala bo‘lib, bir joydan ikkinchi joyga ko‘chadi. 
O‘tqor tur vakilarining populyatsiyalari makonda tuzilish bo‘yicha quyidagi 4 ta: 1) 
sochjilgan (diffuz); 2) mozaikali (koshinkor, aralash-quralash); 3) uzilib-uzilib; 4) davriy (siklik) 
turlarga birikadi. 


31 
Ko‘chib yuradigan hayvonlar populyatsiyalarining hayoti ma‘lum joydagi ozuqa zaxiralariga 
va ularning turlariga bog‘liq emas. Populyatsiya a‘zolari makonda yakka-yakka yursa, ularning 
yirtqichlar ta‘sirida nobud bo‘lishi xavfi ortadi. Shu sababli hayvonlar bir joydan ikkinchi joyga 
guruh-guruh, gala, poda bo‘lib ko‘chadi. Qushlar va baliqlar gala bo‘lib harakat qilganda, qushlar-
aero, baliqlar esa gidrodinamik sharoitda uchadi va suzadi. 
Hayvonlar populyatsiyasining makonda tuzilishi fasllar bo‘yicha, organizmlarning 
moslashishi, ozuqa manbalari kabi omillarga bog‘liq. Abiotik fartorlarning makondagi eng sodda 
tuzilishi-bu o‘z chegrasini qo‘shni vakillardan saqlamaslik bo‘lsa, eng murakkab tuzilish-o‘z 
chegarasini saqlab, yot vakillarni kiritmaslikdir, bunda populyatsiya vakilarining turlar ichidagi 
aloqasi kuchayadi. 

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish