Andijon davlat universiteti ijtimoiy pedagogika

 

Jinoyat sodir etishning sabablari (motivlari) 

Og‘ir  moddiy  ta’minlanganlik  holati  o‘smirlarning  o‘z  ehtiyojlari  va  qiziqishlarini 

qondirish  uchun  imkoniyatlarini  kamaytiradi,  bu  ko‘pincha  o‘smirlarni  jinoyat  sodir  etishga 

majbur etadi. Biror-bir buyum xarid qilib olish uchun mablag‘ning etishmasligini ular noqonuniy 

usul  bilan  to‘ldiradilar.  Balog‘atga  etmagan  hukm  etilganlar  uchun  nomusiga  tegish,  o‘g‘rilik, 

bosqinchilik,  odam  o‘ldirish,  tan  jarohati  etkazish,  avtomashinalarni  o‘g‘rilash  kabi  jinoyatlar 

xosdir.  YOmon  niyatda  jinoyat  sodir  etishning  sabablari  quyidagilar:  qimmatbaho  buyumni 

egallab  olish  istagi,  buyumlar  sotib  olish  uchun shaxsiy  puliga  ega  bo‘lish  istagi.  Bu  jinoyatlar 

asosida modadan qolmaslik tengdoshlari ega bo‘lgan narsalarga  ega bo‘lish, hatto jinoyat sodir 

---

64 

 

etib  bo‘lsa  ham  ega  bo‘lish  istagi  yotadi.  Kuch  ishlatib  jinoyat  sodir  etishning  eng  ko‘p 

uchraydigan  sabablari:  qasos  olish,  “erkakligini”  ko‘rsatib  quyish,  “irodasini  mustahkamlash”, 

“hech  narsadan  qo‘rqmaslik”  va  shunga  o‘xshash.  Ko‘pchilik  jinoyatlar  “xavfi  bo‘lganiga 

javoban”, “do‘stini sotmaslik”, “o‘rtoqlarini ishontirishga” kat sababli sodir etiladi. 

Retsedivlar  (takroriy  jinoyat  sodir  etish)  sabablari  orasida  “jabrlanuvchilar  qarshilik 

ko‘rsatmadilar”,  “o‘ziga  ishonish  xissi  paydo  bo‘ldi”,  “o‘g‘rilangan  narsani  sotish  osonligi”, 

“tajribali yo‘lboshchining rahbarligi” kabi sabablar uchraydi. 

Asossiz beshavqatlik xususiyatiga ega og‘ir jinoyatlar, odam o‘ldirish, bezorilik, og‘ir tan 

jarohati  etkazishning ko‘pchilik  qismi  o‘smirlar tomonidan  mast holatda  yoki  narkotik  iste’mol 

qilgan  holatda  sodir  etiladi.  Bunday  holatlarda  jinoyat  sodir  etish  aybni  og‘irlashtiruvchi 

hisoblanadi.  Hukm  etilganlarning  ko‘pchiliklari  erta  chekishni  boshlaganliklari,  spirtli  ichimlik 

ichganlari aniqlandi, bunga kattalar, shu jumladan ota-onalari ibrat bo‘lganlar, yana o‘rtoqlaridan 

toksik moddalarni xidlashga, narkotiklar iste’mol qilishga o‘rganish sabab bo‘lgan.  

Jinoyatlarning  bir  qismi  o‘smirlar  tomonidan  kattalar  bilan  birga  sodir  etiladi.  Bunday 

jinoyatlar odatda oldindan tayyorlanadi. Katta  yoshli jinoyatchilar, jinoyat fosh etilgan taqdirda 

o‘smir  “o‘rtoqlik  xissi”  va  qasam  ichganligi  sababli  aybni  o‘z  bo‘yniga  oladi  deb  o‘ylaydilar, 

agarda  sud  bo‘ladigan  bo‘lsa  unga  katta  muddat  bermaydilar,  shartli  yoki  ijro  etishni  orqaga 

surish  beriladi  deb  ishontiradilar.  Mustaqil  va  hech  kimga  qaram  bo‘lmaslikka  intilib,  lekin 

bunga  xali  tayyor  bo‘lmay  o‘smirlar  jamoatchilikka  yot  elementlarning  psixologik  ta’sir 

ko‘rsatishlariga osongina ko‘nadilar. O‘smir bir o‘zi hech qachon jazm eta olmaydigan ishni u 

guruhda amalga oshira oladigan bo‘ladi. 

Ba’zi o‘smirlar jinoyat sodir etib buni sho‘xlik deb baholaydilar. Ular tartib buzish bilan 

jinoyat  orasidagi  chegarani  ko‘rmaydilar.  O‘tkazilgan  so‘rovlar  natijasida  hukm  etilgan 

balog‘atga etmaganlarning 50 %  gina ular jinoyat sodir etayotganlarini bilganlar. 20 % taxmin 

qilganliklari,  qolganlari  esa  hatto  xayollariga  ham  keltirmaganliklari  aniqlandi.  Ularing 

ko‘pchiliklari o‘z huquqbuzarliklarini jasorat, madrlik va irodasini ko‘rsatish deb baholaydilar.