Anatomiya 2014. indd

 qir-

ra

  va o‘siqcha  kiradi. Suyakning yuzalari o‘zaro chekkalar bi-

lan chegaralanadi. Ba’zi bir suyakda nerv va qon tomirlar yotgan 

joylarda egatlar yuzaga keladi. Suyakning ichki yuzasida, uning 

ichiga kiruvchi oziqlantiruvchi teshik

 bo‘ladi.

Suyaklarning rivojlanishi

Odam embrionida suyak to‘qimasi boshqa to‘qimalarga nisba-

tan kechroq, ona qornidagi hayotining 6–8 haftalarida mezenxi-

madan paydo bo‘ladi.

Hamma suyaklar taroqqiyot davrida bir xilda rivojlanmay-

di, ularning ba’zilari (kallaning qopqoq va yuz qismi suyaklari, 

o‘mrov) biriktiruvchi to‘qimadan taroqqiy etadi yoki ikki bos-

---

66

qichni (parda, suyak) o‘tadi. Bular birlamchi suyaklar deb ata-

ladi. Boshqa suyaklar uch bosqichni (parda, tog‘ay, suyak) o‘tib 

ikkilamchi suyaklar deyiladi. Suyaklanish jarayoni quyidagi to‘rt 

turga bo‘linadi:

1. Endesmal suyaklanishda birlamchi suyaklar vujudga keladi. 

Bunda bo‘lajak suyakni biriktiruvchi to‘qimasining ma’lum nuq-

tasida os teoblastlar zo‘r berib ko‘payadi va suyaklanish nuqtasini 

hosil qiladi. Bu nuqta har tomonga qarab nur shaklida qator-qa-

tor bo‘lib tarqaydi. Biriktiruv chi to‘qimani yuza qavati periostga 

aylanadi va yosh suyakni ustini qoplaydi. Periost hisobiga suyak 

qalinlashadi.

2. Perixondral suyaklanish homila hayotining 8-haftasida 

me zenximadan hosil bo‘ladigan suyakning tog‘ay shakli paydo 

bo‘ladi. Tog‘ayni tashqi tomondan qoplagan tog‘ay usti parda-

sining ichki qavati yosh suyak hujayralari (osteoblastlarni) ho-

sil qiladi va gialin tog‘ayga aylanadi. Bu osteoblastlar

 ko‘payib, 

suyak qatlamini hosil qiladi va asta-sekin tog‘ay to‘qimaning 

o‘rnini egallab, suyakning zich (kompakt) moddasiga aylanadi.

3. Tog‘ay suyaklanib bo‘lgandan keyin tog‘ay usti pardasi suyak 

usti pardaga

 aylanadi. Keyingi davrlarda suyaklarni eniga o‘sishi 

(yo‘g‘onlashishi) ana shu suyak usti pardasi hisobiga bo‘ladi va 

suyaklanishning bu turi periostal suyaklanish

 deb ataladi.

4. Endoxondral suyaklanish tog‘aylar ichida tog‘ay usti parda-

si ishtirokida vujudga keladi. Tog‘ay usti pardasidan tog‘ay ichi-

ga qon tomirlar o‘sib kiradi va tog‘ay yemirila boshlaydi. Qon to-

mirlar bilan birga kirgan biriktiruvchi to‘qimadan osteoblastlar 

hosil bo‘ladi. Bu osteoblastlardan paydo bo‘lgan suyak nuqtasi 

tashqariga qarab o‘sib suyakni g‘ovak moddasini hosil qiladi. Bu 

xildagi suyaklanishda tog‘aylar to‘g‘ridan to‘g‘ri suyak moddasiga 

aylanmaydi, balki ular yemirilgan tog‘ay o‘rnida vu judga keladi.