Anatomiya 2014. indd

151-rasm. Vena klapanlari.

1–vena devori; 2–vena klapanlari; 3–oqimlarning 

quyish teshigi.

---

353

ochiq bo‘lib, kalla bo‘shlig‘idan qon ni har qanday holatda ham 

qarshiliksiz oqishini ta’minlab beradi.

Joylashishiga qarab, yuza va chuqur venalar tafovut qilina-

di. Y uza (teri osti) venalari teri osti nervlari bilan birga yo‘nal-

sa, chuqur ve nalar o‘z nomidagi arteriyani juft bo‘lib, kuzatadi va 

yo‘ldosh venalar deb ataladi. Ko‘pincha, qo‘shni venalar o‘zaro 

ko‘p sonli anas tomoz lar vositasida qo‘shiladi. Ichi bo‘shliqli, ha-

jmi o‘zgaruvchan a’zolar (siydik qopi, to‘g‘ri ichak) yuzasida yo-

ki devorida vena chigallari hosil qiladi. Tana venalari ko‘p sonli 

anastomozlar vositasida o‘zaro bog‘lanadi.

Anastomozlar tizimlararo va tizim ichi guruhlariga bo‘lina-

di. Tizimlararo anastomozlar vositasida yuqori va pastki kavak 

hamda darvoza vena tizimlari o‘zaro bog‘lansa, tizim ichi anasto-

mozlari vosi tasida ayrim tizim venalari o‘zaro bog‘lanadi. Tizim-

lararo anasto mozlar ikki guruhga: 1) yuqori va pastki kavak vena 

oqim lari o‘rtasidagi kava-kaval; 2) yuqori, pastki kavak va darvo-

za vena oqimlari o‘rtasidagi porta-kaval anastomozlarga bo‘lina-

di. Porta-kaval anastomozlar qorin bo‘shlig‘ining turli tomonla-

rida joylashadi.

Venalar arteriyalardan ma’lum bir xususiyatlari bilan farqlanadi:

1. Arteriyalar tekis silindr shaklida bo‘lib, venalarning tash-

qi ko‘ rinishi tekis bo‘lmaydi, ular goho kengayib, goho toraygan 

bo‘ladi. Kesmada arteriya yumaloq, vena esa yassi ko‘rinadi.

2. Venalarning soni arteriyadan ko‘p, chunki o‘rta va kichik 

o‘l chamli arteriyalar ikkita yo‘ldosh vena bilan birga yuradi. Ko‘p 

so halarda (kichik chanoq bo‘shlig‘i, umurtqa kanali ichida) vena-

lar yaxshi rivojlangan chigallar hosil qiladi. Shuning uchun vena-

larning umumiy hajmi arteriyalardan ikki marta katta. Venalarning 

yo‘nalishi arteriyalarga o‘x shab tekis bo‘lmay egri-bugridir.

3. Arteriyalardan farqli qo‘l va oyoq venalari ikki guruhga: chu-

qur va yuza venalarga bo‘linadi. Chuqur venalar arteriyalar bilan bir-

ga joylashsa, yuza venalar teri osti nervlari bilan birga joylashadi.

Venalarning devori yupqa va elastikligi kam bo‘lgani uchun, 

ular oson cho‘ziladi va siqiladi. Tana vertikal holatda turganida, 

qonni yurakka qaytishida, uning og‘irlik kuchi qarshilik qiladi, shu-

ning uchun venalarda qon oqishi biroz qiyinlashadi. Yurak va arte-

riyalar qisqarishida hosil bo‘lgan kuch qonni kapillyarlardan o‘tka-

zish vaqtida kamayib ketadi. Shu sababli vena qon tomirlaridan qon 

oqishi ayrim yordamchi moslamalar ta’siri ostida bo‘ladi.

---

354

1. Oyoq va tananing pastki venalarida joylashgan vena kla-

panlari qonni yurakka qarab o‘tkazib, uni orqaga qarab oqishiga 

to‘sqinlik qiladi.

2. Nafas olish jarayonida ko‘krak qafasida hosil bo‘lgan man-

fiy bosim, yirik venalarga qon oqishini ta’minlaydi.

3. Periferik venalarda qon oqishida skelet mushaklarining qis-

qarishi katta ahamiyatga ega. Mushaklar qisqarganida venalarni 

siqadi va ulardagi qonni markazga qarab yo‘naltiradi. Bo‘shash-

gan davrda esa vena devorlari kengayib qonni mayda venalardan 

so‘radi. Shuning uchun harakat vena oqimini yaxshilaydi, uzoq 

vaqt harakatsiz turib qolganda esa venalarda qon to‘planib, ular 

kengayib qoladi.

4. Qo‘l va oyoq bo‘g‘imlarining bukilgan sohalarida fassiya-

lar venalarga birikkan bo‘ladi. Ular taranglashgan vaqtda venalarni 

kengaytiradi, bo‘shashganda esa tomirlarni siqib, qonni yurakka qa-

rab yo‘naltiradi.