Anatomiya 2014. indd

Mushak to‘qima

 

Mushak to‘qima

 odam organizmida harakatni vujudga keltiradi. 

U qisqaruvchi miofibrillardan tashkil topgan.

Mushak to‘qima silliq va ko‘ndalang-targ‘il mushaklarga bo‘-

linadi. Silliq mushak to‘qima (11-rasm) uchlari o‘tkirlashgan 

duksimon shakldagi hujayralardan tashkil topgan bo‘lib, qisqa-

ruvchi miofibrillar hujayraning periferiyasida uning o‘qi bo‘ylab 

joylashadi.

Silliq mushakning tayanch apparati hujayraning atrofida joy-

lashib, ularni o‘zaro bog‘lovchi ingichka kollagen va elastik to-

lalardan iborat. Silliq mushak to‘qima ichki a’zolar (oshqozon, 

---

24

ichak, qovuq, bachadon va boshqalar) qon, 

limfa tomirlar va terining mu shak qavatini 

hosil qiladi.

Silliq mushaklarning qisqarishi ixtiyor-

dan tashqari va sеkin bo‘ ladi. U oz miq-

dorda energiya sarf qilib va charchamasdan 

uzoq v aqt qisqargan holatda turishi mum-

kin. Qisqarish faoliyatining bu turi tonik 

qisqarish deb ataladi.

Ko‘ndalang targ‘il mushak to‘qima 

suyak richaglarini harakat 

ga keltiruvchi 

skelet mushaklarini va ba’zi ichki a’zolar 

(til, halqum, qizilo‘ngachning yuqori qis-

mi) tarkibiga kiradi. Tananing turli qismla-

rida bu to‘qima o‘z xususiyatlariga ega. Ske-

let mushaklarining katta qismi yuqori tez-

likda qisqarish va tez charchash xususiya-

tiga ega. Ha rakat faoliyati ning bu turi te-

tanik qisqarish de yi ladi. Кo‘ndalang tar g‘il 

mushak (12-rasm) murakkab tuzilgan ko‘p 

o‘zakli ko‘nda lang tar g‘il mushak hujayra-

laridan iborat. Ular cho‘zilgan silindr shaklida, uchlari yumaloq 

yoki o‘tkir bo‘lib, ular orqali tolalar bir-biriga tegib turadi yoki 

pay va fas siya lar biriktiruvchi to‘qimasiga yopishadi. Ko‘ndalang 

targ‘il mushak tolalar uzunligi odamda 10 sm va undan ko‘p, 

diamet ri 12–70 mkm. Ularning qisqaruvchi apparati ko‘ndalang 

targ‘il miofibrillar bo‘lib, ularning ko‘ndalang targ‘illigi qoram-

tir va yorug‘ sohalarning turli xil fizik-kimyoviy va optik xusu-

siyatlarga egaligidandir. 

Skelet mushaklari bi riktiruv-

chi to‘qimaga boy bo‘lib, ular 

mushak tolalarini o‘rab yup 

qa 

endomiziyni hosil qiladi. Кo‘n-

dalang targ‘il mushaklar bosh 

miya po‘stlog‘idan kelayotgan 

impulslar ta’sirida ixtiyoriy ra-

vishda qisqaradi. Bundan tash-

qari bir qism mushaklar (qo-

vurg‘alararo mushaklar, diafrag-