Anatomiya 2014. indd

Biriktiruvchi to‘qimaning gialinozi fibrinoid bo‘kishning, 

ya’ni kollagen tolalarning parchalanishi yuz berib, oqsilli massa 

gomogen zich massaga qo‘shilib ketishning natijasi bo‘lishi mum-

kin. Bunday tarqalgan jarayon kollagen kasalliklarda uchraydi.

Biriktiruvchi to‘qimaning mahalliy gialinozi yallig‘lanishdan 

so‘ng rivojlanuvchi chandiqlarda, fibroz bitishmalarda, o‘sma-

lar stromasida kuzatiladi. Gialinoz natijasida tomirlar devorining 

tarkibi buziladi, tomirlar qattiq devorli va bo‘shlig‘i o‘ta to‘lib 

qolgan naylarga aylanadi va qisqaruvchanlik qobiliyatini yo‘qota-

di. Tomirlarning bunday o‘zgarishlari qon aylanishiga ta’sir qila-

di va ko‘pincha, qon aylanishining og‘ir buzilishiga olib keladi.

Amiloidoz  yoki amiloidli distrofiya, oqsil almashinuvining 

chuqur buzilishiga bog‘liq. Amiloidozda a’zolarning hujayrala-

raro moddasida ko‘rinishi gialin tog‘ayni eslatuvchi, ammo un-

---

308

dan o‘z kimyoviy tarkibi bilan farqlanuvchi qattiq oqsil massalari-

ning progressiv ravishda to‘planishi kuzatiladi. Bundan yuz yil ol-

din Birxov distrofiyaning bu turini kuzata turib unda amiloidning 

kraxmal kabi yog‘ va sulfat kislota ta’sirida ko‘k rangga bo‘yalishi 

asosida amiloidoz deb nom bergan. 

Bu reaksiyadan patologoanatomlar amilidozni aniqlash uchun 

mur dani yorish paytida foydalanadilar. Amiloidning to‘planishi, 

odat da, mayda qon tomirlar va kapillyarlarning devorida, re-

tikulyar tolalarning yo‘nalishi bo‘ylab, retikulyar to‘qimada, bez-

li a’zolarda epitelial hujayralarning ostida kuzatiladi. Amiloid-

ning to‘planishi natijasida a’zoning parenximasi asta-sekin ezi-

ladi va yo‘qoladi. Ayniqsa, buyrak va jigar amiloidozi xavflidir, 

chunki u, ko‘pincha maz kur a’zo faoliyatining buzilishiga va be-

morni o‘limiga olib keladi. Amilo id ko‘p to‘planganda, a’zo qat-

tiq va sinuvchan, uning to‘qimasi esa qonsizlangan bo‘ladi. Kes-

mada bunday a’zolar o‘ziga xos mumsimon yoki yog‘ ko‘rinishi-

ga ega bo‘ladi. Umumiy amiloidozning oqibati yomon hisobla-

nadi. Ammo eksperimental ma’lumotlar, shuningdek, klinik va 

patologoanatomik kuzatishlar amiloidozni keltirib chiqargan sa-

bablar batamom bartaraf qilinganida va amiloidoz yuqori dara-

jaga yetmaganida amiloid massalarining erib ketishi mumkinligi-

ni ko‘rsatadi. Shuning uchun ham amiloidozni keltirib chiqargan 

sabab ni aniqlash uni bartaraf qilish zarur.