Анатом- меш

OVQAT RATsIONINI TUZISh PRINTsIPLARI 
Nazariy tushuncha.
Odam hayot faoliyatini saqlashi, mehnat qilishi,
o’sib, rivojlanishi uchun tashqi muhitdan ovqat moddalarini qabul qiladi.
Ovqat hazm qilish kanalida mexanik maydalanadi, ximik parchalanadi va 
organizmga so’riladi. 
Odamning hazm qilish kanali 8-10 m. uzunlikda bo’lib, devori uch qavatdan: 
ichki shilliq, o’rta-muskul, tashqi-seroz qavatlaridan tuzilgan. Ovqat hazm vilish 
kanaliga: og’iz bo’shlig’i va undagi organlar halqum, qizilo’ngach, oshqozon, ingichka 
va yo’g’on ichaklar, yirik bezlardan jigar, me’da osti bezi kiradi. 
Ovqatning tarkibida oqsillar, yog’lar, uglevodlar, vitaminlar, mineral tuzlar va 
suv bo’ladi. 
Talabalar shuni bilishlari kerakki, bolaning bir kunda eydigan ovqati shu vaqt 
ichida sarf etilgan energiya o’rnini qoplashi va o’sishini ta’minlashi lozim. Bolalarni 
ovqatlantirishda ovqat tarkibidagi mahsulotlar nisbatini olish kerak. Umumiy ta’lim 
maktablarida va maktab internatlarida birinchi smenadagi o’quvchilarga ertalabki 
nonushta soat 7.30dan 8.00 gacha bir kunlik ratsionning 25% ini, ikkinchi nonushta 
soat 11-12.00 da ratsionning 15-20% ini, maktabdan qaytgandan so’ng tushlik eyishi 
kerak. Bu ratsionning 35% ini tashkil etadi. Kechki ovqat soat 19.00-20.00 da ovqat 
ratsionini 20-25% ini tashkil etishi kerak. 
Oziqa moddalari energiya manbai va qurilish materiali hisoblanadi. Shuning 
uchun ular to’la qimmatli ovqat eyishlari kerak. Shundagana ular yaxshi o’sadi, turli 
kasalliklarga chidamli bo’ladi. Bolalar ovqati barcha zaruriy moddalardan, o’simlik 
va hayvon mahsulotlaridan, sifatli mahsulotlardan va etarli darajada bo’lishi, to’q tutishi 
kerak. Ovqatlanishni to’g’ri tashkil qilish katta ahamiyatga ega. O’rta maktab 
o’quvchilari 4 marta ovqatlanishlari, nimjon bolalar tez-tez ovqatlanishlari zarur. 
Oqsilga boy bo’lgan oziq moddalari (go’sht, baliq, tuxum) nonushta va tushki 
ovqatlanishda tanovul qilingani ma’qul. Kechki ovqatlanish uchun esa tez hazm 
bo’ladigan mahsulotlar eyish kerak. Organizmga kirayotgan oqsil va yog’larning 
kamida 50 
% 
chorva mahsulotlaridan iborat bo’lishi kerak. Shu bila bir qatorda taom 
ratsioniga etarli miqdorda vitaminlar, mineral tuzlar va suv kirishi lozim. 
Organizmga kirgan oziqning hammasi ichakda so’rilmasligini, to’qima va 
hujayralarda o’zlashtirilmasligini esda tutish kerak 
Iste’mol qilingan oziqning ma’lum qismi ichakdan shlaklar (chiqindi) 
ko’rinishida chiqarib yuboriladi. Aralash oziqni o’zlashtirish o’rtacha 90 % ga 
tenglashadi. 
Shuning uchun bajariladigan ish turiga qarab sarflanadigan energiya 
miqdori har xil bo’ladi. Odam harakat qilganida energiya ko’p sarflanadi. Turli ishlar 

---

96
vaqtida sarflanadigan energiya miqdorini bilish katta ahamiyatga ega. Turli kasbda 
ishlaydigan kishilarning sarflaydigan energiyasi miqdorini bilish o’sha kishilar uchun 
ovqat normalarini aniqlashga imkon beradi. Kasbga qarab sarflanadigan energiya 
miqdorini aniqlash uchun odamlarni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin. 
Birinchi guruh. Zo’r muskul ishi talab qilmaydigan kasbdagi kishilar, idora
xizmatchilari, talabalar, tikuvchilar, o’qituvchilar, shifokorlar. Ular bir kunda 2600-
2800 kkal energiya sarflaydi. 
Ikkinchi guruh. O’rtacha muskul ishi bilan shug’ullanuvchi kishilar: 
etikdo’zlar, pochta xizmatchilari (xat tashuvchilar), laboratoriya xodimlari. Ular bir 
kunda 3000 kkal va undan ortiq energiya sarflaydi. 
Uchinchi guruh: Og’ir jismoniy ish bajaruvchi kishilar: metallchilar, 
bo’yoqchilar, duradgorlar. Bu kasbdagi kishilar bir kunda 3500-4000 kkal energiya 
sarflaydi. 
To’rtinchi guruh: Juda og’ir jismoniy ish bilan shug’ullanuvchi kishilar. 
Ular bir kunda 5000 kkal va undan ko’p energiya sarflaydi. 
Yuqorida aytib o’tilganlarni nazarda tutib, aqliy mehnat bilan ko’p 
shug’ullanuvchi kishilar uchun ovqat ratsioni tuziladi.