|
Kimyoviy usullar moddalarning kim yoviy xossalarini (kimyoviy reaksiyalar) tekshiriladi. Fizikaviy usullarda moddalarning fizik xossalari (suyuqlanish va qaynash haroratlari, issiqlik va elektr o ‘tkazuvchanliklari, issiqlik ta’siridan nur chiqarish, nur yutish, nurning modda bilan ta’sirlashuvi, alanga rangining bo‘yalishi va boshqalar) tekshiriladi. Biologik usullar inson va boshqa biologik turlarning turli sezgi organlari yordamida moddalarning xossalarini tekshirishga asoslangan. Fizik-kimyoviy analiz usullari moddalarning kimyoviy reaksiyalar natijasida o'zgaradigan fizik xossalarini tekshirishga asoslangan bo‘lib, hozirda ular kimyoviy usullar qatoriga kiritilmoqda. Usullarni bunday bo‘lish ko‘p jihatdan shartli hisoblanadi. Masalan, konduktometriya usuli kimyoviy usullarga ham, fizikaviy usullarga ham kiritilishi mumkin. Elektrolit eritmasining elektr o‘tkazuvchanligi asosida moddaning konsentratsiyasini topish fizikaviy, moddani titrlash asosida uning konsentratsiyasini topish esa kimyoviy usullarga kiritilishi mumkin. Kolorimetriya, fotometriya, radiokimyoviy usullar ham shular jumlasidandir.
83
|
Metrologiya va asosiy metrologik kattaliklar deganda nimani tushunasiz? (o'lchashlar, aniqlik, aniqlashlar, usullar, vositalar, miqdor oraligi, to’g’rilik
|
M etrologiya nuqtai nazaridan kim yoviy tahlilning quyidagi xususiyatlarini keltirish mumkin: 1) Bir moddaning miqdorini aniqlayotganda, ko'pincha, ko‘p moddalar o ‘lchanayotgan b o ‘ladi. Shuning uchun ham o ‘lchashdan oldin moddaning tarkibini bilishga to ‘g ‘ri keladi. Sifat analizining miqdoriy analizdan oldin bajarilishi ham shundan. 2) O ichashning o ‘zi, ko‘pincha, bevositabo‘lmaydi. Odatda, u yoki bu zarrachalarning soni emas, balki massasi (gravimetriya), hajmi (titrimetriya), potensiali (potensiometriya) o ‘lchanadi. 3) Kimyoviy analiz vaqtida tekshiriladigan obyekt tarkibida bir necha modda boMganligi uchun bir tarkibiy qism ikkinchisiga albatta ta’sir ko'rsatadi. Bu ta’sir muayyan xatolarga olib keladi. Analiz natijalari to‘g ‘ri bo‘lishi uchun xatolar mumkin qadar kam bo‘lishi, ulaming oldi olinishi, yuzaga kelgan xatolar esa hisobga olinishi va baholanishi zarur. O'lchashning turli usul va vositalari mavjud. Analitik kimyoda massani o ‘lchash uchun texnik, analitik va m ikrokim yoviy tarozilardanь foydalaniladi. Ko'plab o'lchashlar analitik tarozilarda bajariladi. Texnik tarozilar yordamchi vosita sifatida qo‘llaniladi, chunki texnik tarozilar 0,01 g aniqlikkacha, analitik tarozilar esa 0,0001 g aniqlikkacha tortish imkonini beradi. Juda kam miqdor moddalarni aniqlashda asosiy oichov vositasi sifatida mikroanalitik tarozilar (0,000001 g aniqlikkacha o'lchaydi) ishlatiladi
|
84
|
Analizning xatosi va tahliliy kimyoda xatolarni tushuntiring (absolyut va nisbiy, individual va metodik, tasodifiy,dinamik, statik, sistematik va qo’pol xatolar)
|
Har qanday oichashda u yoki bu darajada xatolikka yo‘l qo‘yiladi. Ko‘pincha xatolar o'zaro uyg'unlashib ketadi. Quyida xatolaming ko‘p tarqalgan ko‘rinishlarini qarab chiqamiz: 1. Ifodalash (hisohlash) usullari bo'yicha xatolar mutlaq va nisbiy
xatolarga bo‘linadi. Mutlaq xatolar standart chetlashish, nisbiy xatolar nisbiy standart chetlashish, foizlar bilan ifodalanadi. 2. Tarkibiy qismning haqiqiy qiymatidan yuqori yoki pastligini ko‘rsatish bo'yicha xatolar musbat va manfiy xatolarga bo'linadi. 3. 0‘lchanadigan qiymat bilan xatoning bog'liqiigiga ko‘ra xatolar doimiy (oMchanadigan qiymatga bog‘liq boMmagan) va mutanosib (0‘lchanadigan qiymatga mos) xatolarga bo‘linadi. 4. Yuzaga kelish sabablariga ko‘ra sistematik, tasodifiy va qo'pol xatolar ham bo'ladi. 5. Yuzaga kelish manbalariga ko'ra: asbob, reaktiv, uslubiy, namuna olish xatolari bo‘lishi mumkin.. Tasodifiy xatolar— kelibchiqishi ma’Ium birqonuniyatga asoslanmagan, kattaligi va ishorasi noma’Ium. Bu analitikning o ‘ziga bog‘liq bo'Imagan tashqi faktorlar, masalan, harorat, namlikning o'zgarishi, laboratoriya havosining ifloslanishi, binolarning tebranishi, tok manbaida kuchlanishning o'zgarishi va boshqalar bilan bog'liq. Ular statistik usullar yordamida hisobga olinishi va baholanishi mumkin. U yoki bu darajadan tasodifiy xatolaming oldini olish mumkin, ayniqsa, qo'pol xatolaming oldini olish oson. Buning uchun analiz diqqat bilan o'tkazilishi, eritma yoki moddalar to ‘kib yuborilmasligi, o ‘lchash natijalari to ‘g ‘ri yozib olinishi, hisoblashlar to ‘g ‘ri bajarilishi zarur. Olchash natijalarini baholashda ularning yozilish tartibi juda muhim hisoblanadi. Masalan, texnik tarozida tortish natijasi bilan analitik tarozida tortish natijalari har xil bo'lishi hisobga olinishi kerak. Masalan, natija 2,5 yoki 2,50 g deb yozib olingan bo‘Isa, bu texnik tarozida tortilgani, 2,50(K) g tarzida yozib olingan bo‘lsa, analitik tarozida tortilganligini bildiradi.. Sistematik xatolarga quyidagilarni kiritish mumkin. Uslubiy (metodik) xatolar —qo‘llanilayotgan analiz usuli va reaksiyaning xususiyatlari (masalan, aniqlash asoslangan reaksiyaning miqdoriy jihatdan to‘la bormasligi, cho‘kmaning qisman erishi, cho'kma bilan begona jismlaming birgalashib cho'kishi), ayrim am allarni bajarish ketm a-ketligiga qat’iy rioya qilinmasligi, amallaming aniq bajarilmasligi, cho'kmaning qizdirilganda qisman parchalanishi, erib ketishi yoki uchib ketishi, moddaning gigroskopikligi kabi omillarga bog'liq. Ashoblarga bog'liq xatolar — asbobning haqiqiy qiymatdan siljishi, masalan, tarozi nol nuqtasining noto‘g ‘riligi, toshlar massalarining nominaldan farqi singarilar tufayli paydo bo‘ladi. Reaktivlarga bog‘liq xatola r — tayyor yokitayyorlangan reaktivlar konsentratsiyalarining haqiqiy qiymatdan farqqilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin.
|
85
|
Kimyoviy muvozanat va muvozanat konstantasi mohiyati nimadan iborat? (to’g’ri reaksiyaning tezligi, teskari reaksiyaning tezligi, proporsionallik koeffisiyenti, dinamik (harakatchan) muvozanat, konsentrasion konstanta, konsentrasiya, harorat va bosim
|
|
86
|
Kimyoviy muvozanat konstantasi nima va muvozanat konstantasi qanday omillarga bog’liq? (to’g’ri reaksiyaning tezligi, teskari reaksiyaning tezligi, proporsionallik koeffisiyenti, dinamik (harakatchan) muvozanat, konsentrasion konstanta, konsentrasiya, harorat va bosim
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
