Analitik, fizikaviy va kolloid kimyo

Tayanch so’z va iboralar izoxi.
Qaytar kimyoviy reaktsiyalar - ikki yo’nalishda borishi mumkin bo’lgan reaktsiyalardir (mahsulotlar hamda dastlabki moddalar hosil bo’lish yo’nalishlaridir).
Muvozanat konstantasi reaktsiya unumini (chiqimini) ko’rsatadigan kattalikdir.
Izoterma (Vant-Goffning) tenglamasi muvozanat konstantalari va Gibbs (Gelmgolts) energiyalari orasidagi o’zaro bog’liqligini ifodalaydi.
Izoxora, izobara tenglamalari. Kimyoviy reaktsiyalar muvozanat konstantalarini haroratga bog’liqligini ifodalaydi.
Biror tashqi kuch ta'siri ostida reaktsion aralashma tarkibini o’zgarishiga muvozanatni siljishi deyiladi.


Mavzu bo’yicha nazorat savollari.
1. Qanday holatga kimyoviy muvozanat holati deyiladi?
2. Qanday reaktsiyalar - qaytar reaktsiyalar deb aytiladi?
3. Massalar ta'siri qonunini izohlang.
4. Muvozanat konstantasi qiymati nimani bildiradi?
5. Muvozanat konstantasi termodinamik keltirib chiqaring.
6. Muvozanat konstantasini reaktsion aralashmadagi moddalarning bosimi, kontsentratsiyasi, molyar qismlari orqali ifodalash tenglamalarini keltiring.
7. Geterogen sistemalardagi kimyoviy reaktsiyalarda muvozanat konstanta tenglamasi ko’rinishi qanday bo’lishini izohlang.
8. Vant-Goffning izoterma tenglamasini izohlang.
9. Izoxora va izobara tenglamalari orqali nimalarni aniqlash mumkin?
10. Muvozanatning siljishini izoxlang. Le-Shatele printsipi asosida tushuntiring.


Adabiyotlar:
1.X.R. Rustamov “Fizik kimyo”, T. , “O’zbekiston”, 2000., 157-174 betlar.
2.A.G. Stromberg, D.P. Semchenko “Fizicheskaya ximiya”, M., “Visshaya shkola”, 1988., 110-123 betlar.
3.Fizik kimyo fanidan amaliy mashg’ulotlar G`B.N. Afanasev va boshqalar. Tarjimonlar X.I. Akbarov, R.S.TillaevG` - 4-ruscha nashr tarjimasi, T., O’zbekiston, 1999., 239-242 betlar.


Ma'ruza №7
MASSALAR TA`SIRI QONUNI VA UNING TERMODINAMIK ASOSLANISHI. MUVOZANAT DOIMIYSI.


REJA:
1. Massalar ta`siri qonuni va uning termodinamik asoslanishi.
2. Muvozanat doimiysi va uning kontsentratsiya ifodalanishi.
3. Muvozanat doimiysi va uning aktivlik ifodalanishi.
4. Muvozanat doimiysi va uning bosim ifodalanishi.

Kimyoviy reaktsiyalar muvozanat konstantalarini tajriba orqali aniqlash.
Tajriba usulida kimyoviy reaktsiyalar muvozanat konstantalari (Kp,Kc va b.q.) aniqlash muvozanat holatdagi reaktsion aralashmaning tarkibini (yoki gazlarning partsial bosimini) o’zgarmas temperaturadagi biror bir usulda aniqlashdan iboratdir. Shu yo’llarda topilgan muvozanat konstantalarining to’g’riligini aniqlashda muvozanatga ikkinchi (qarama-qarshi) tomondan kelgandagi natijalar bilan (misol H₂+J₂ va HJ ni parchalanishi reaktsiyasi) solishtirish katta ahamiyatga ega.
Muvozanat kontsentratsiyalari, partsial bosimlarni aniqlashda har xil kimyoviy, fizikaviy, fizik-kimyoviy usullari qo’llanishi mumkin. (masalan titrlash, elektr o’tkazuvchanlikni, issiqlik o’tkazuvchanlikni, sindirish ko’rsatkichini o’lchash, xromotografik, IKS, EPR, YaMR va b. q).
Muvozanat konstanti aniqlashning yana bir usuli shu kimyoviy reaktsiya amalga oshadigan galvanik element tuziladi va uning elektr yurituvchi kuchi o’lchanadi. Elektr yurituvchi kuch va Gibbs energiyasi orasidagi bog’liqlikdan foydalanib muvozanat konstantasi aniqlanadi.
G⁰=-zFE⁰, G⁰=-RTlnKp
Bu yerda E-elektrodlar potentsiallar ayirmasi
F-Faradey soni.
z-ion valentligi (elementar kimeviy reaktsiya aktida o’tgan elektronlar soni).
Bu usul orqali ancha yaxshi, aniq natijalar olish mumkin. Lekin ko’pgina kimyoviy reaktsiyalar uchun galvanik element tuzib bo’lmaydi va bu usulni qo’llab bo’lmaydi.
Kimyoviy reaktsiya mobaynida Gibbs energiyasini o’zgarishini reaktsiyaning issiqlik effekti va entropiyasini o’zgarishini aniqlash orqali topsa bo’ladi. Undan muvozanat konstatasi hisoblab topiladi.
Kimyoviy termodinimika tajribalar o’tkazmasdan turib kimyoviy reaktsiyalar muvozanat konstantalarini aniqlash imkonini beradi. Bu termodinamikaning katta yutuqlaridandir.