Analitik, fizik-kolloid va biologik kimyo

4.3.Kationlarning uchunchi analitik guruhiga bo’linishi va xususiy reaktsiyalar hamda guruh reagentining ta’siri.

Uchinchi analitik guruh kationlariga Al³⁺, Cr³⁺, Fe²⁺, Fe³⁺, Zn²⁺, Ni²⁺, Co²⁺, Mn²⁺ ionlari kiradi

Bu guruh birinchi va ikkinchi guruh kationlaridan tegishli sulfidlarining suvda erimasligi bilan farq qiladi. Lekin ularning sulfidlari suyultirilgan kislotalarda eriydi. Uchinchi guruhning to’rtinchi va beshinchi guruh kationlaridan farqi ham shunda. Shuning uchin ham uchinchi guruh kationlari guruh reagenti (NH₄)₂S ta’sirida ammoniyli bufer NH₄OH+NH₄Cl aralashma ishtirikoda pH=9 bo’lganda cho’ktiriladi.

Ammoniy sulfid tegishli sharoitda uchinchi guruh kationlarining ko’pchiligini sulfidlar- F₂S₃ MnS , FeS , ZnS, NiS. CoS holida cho’ktiradi. Al³⁺ va Cr³⁺ ionlarining gidroksidlari kam eriydigan bo’ganligi uchun, ular (NH₄)₂S ta’sirida gidroksidlar holida cho’kadi. Sulfidlar holida cho’kadigan uchinchi analitik guruh kationlari elementlar davriy sistemasining IV katta davr o’rtalarida joylashgan, ya’ni bu kationlar atomlarining uchinchi elektron qavatlari 8 dan 18 elektrongacha to’lib boradigan elemntlarga tegishlidir, (Zn²⁺ ioni bundan mustasno). Uchinchi analitik guruhi kationlarini hosil qiluvchi elementlarning davriy sistemasidagi o’rni analiz uchun katta ahamiyatga ega bo’lgan va uchinchi guruhni birinchi va ikkinchi analitik guruhdan ajratib turadigan bir qator xususiyatlarga sabab bo’ladi. Bu xususiyatlardan asosiylari bilan tanishib chiqamiz.

Davriy sistemaning yuqori guruh elementlari, xrom (IV), marganes (VII), temir, kobalt, nikel (VIII) tugallanmagan 18 elektronli electron qavatiga ega bo’lib, bir necha oksidlanish bosqichlariga ega va binobarin, ular hosil qiladigan ionlar eritmalarida turli zaryadlarda bo’lishi mumkin.

Ma’lumki, har xil zaryadli ionlar turli reaksiyalar beradi. Lekin bu ionlarning hammasi ham yetarli darajada barqaror emas. Masalan, Mn²⁺ va Cr³⁺ ionlari ancha barqaror va tahlil sharoitda osongina Mn²⁺ va Cr³⁺ ga aniqlanadi. Aksincha temirning ikkala kationi Fe²⁺ va Fe³⁺ lar ancha barqaror.

Shunday qilib, biz Al³⁺ , Cr³⁺, Fe³⁺, Fe²⁺, Mn²⁺, Zn²⁺, Co²⁺ va Ni²⁺ kationlarini o’rganamiz.

Demak, biz uchinchi guruh kationlarining reaksiyalarinini o’rganishda ayrim reaksiyalarga xalal beruvchi ionlarni niqoblash uchun kompleks hosil qilish usulidan ham foydalanamiz.

Uchinch analitik guruh kationlariga xos bo’lgan xususiy reaksiyalar 3-jadvalda berilgan.