Ana-tilim maqtanishim

Ana-tilim maqtanishim

Qaraqalpaqstan – Biz bul sózdi esitkenimizde óqalbimizde watanǵa degen muxabbat sezimi payda boladi. Qaraqalpaqstan, ol óziniń ayyemgi ńtariyxina, ótmishine iye mamleket.

Til – Har bir millettiń maqtanishi, mulki, ar-namisi esaplanadi. Til bar eken xaliq bar, mamleket bar. Biz Qaraqalpaqstan degendey ulli mamlekette jasawmizdan ózimizdi baxitli insan dep bilsek boladi, sebebi bizdiń óz tilimiz bar. Bul bolsa bizde tilimizge degen maqtanish sezimlerin oyatadi. Hazirgi waqitta jer juzinde 194 ǵaresiz mamleket bolatuǵin bolsa olardiń hammesinińde óziniń mamleketlik tili bar dep ayta almaymiz. Misal etip alsaq, Latin Amerikasi mamleketleri ispan ham potugal tillerinde soyleese al Afrika mamleketleri anglichan ham fransuz tilinde soylesedi. Mine doslar dúnyada qanshadan-qansha mamleketler óz tiline iye emes. Solay eken biz óz ana-tilimizdi tuwri sóylewimiz kerek. YUNESKO shólkeminiń ma ǵǵlumatlarina qaraǵanda, ayyem zamanlarda jer juzinde 7-8 miń ǵa deyin til bolǵan bolsa, búgingi kúne planetamizda 6 miń til bolip olardiń 90 % i joq bolip ketiw qarsańinda turipti. Bul bolsa óziniń ana-tilinde soylewshilerdiń kemeyip baratirǵanliqlari, ózinıń tilin buzip sóylewi tillerdiń kemeyip baratirǵanliǵinan derek bermekte. Solay eken biz óz ana-tilimizde sap ham taza soylewimiz kerek.

Qaraqalpaqstan Respublikasi til biyligi 1989-jili 1-Dekabr sanesinde qabil qilinǵan. Bul nizam boyinsha qaraqalpaq ham ózbek tili Qaraqalpaqstan Respublikasiniń mamleketlik tili bolip tabiladi. Qaraqalpaq tili hesh qaysi tilge uqsamaytuǵin óz aldina til esaplanadi.

Qaraqalpaq tili shiǵisi boyinsha Altay tiller shańaraǵiniń turkiy tiller toparina, al turkiy tiller bóliniwi boyinsha qipshaq qáwiminiń toparina kiredi. Soni aytip ótiwimiz kerek Qipshaq tilleriniń toparin házirgi turkiy tillerdiń 11 tili quraydi. Túrkiy tiller shańaraǵina názer salatuǵin bolsaq bizge eń jaqin tiller bul qarashay ham qazaq tiller bolip tabiladi, yaǵniy aytqanda bul tiller biziń ana-tilimizge uqsap ketetuǵin tárepleri bar.

Qaraqalpaq tiliniń izzertleniw tariyxina keletuǵin bolsaq rus ilimpazi N.A Baskakovtiń xizmetlerin aytip ótiwimiz kerek. Bul insan derlik ómiriniń kóp bólimin biziń tilimizdi úyreniwge qaratti. Ol óziniń úlken tomliq << Qaraqalpaq tili>> atli ilmiy miynetinde qaraqalpaq tiline bir qansha terminler qollanilǵan. Solay eken N.A Baskakovtiń qaraqalpaq tiline qosqan úlesi ulli bolip tabiladi. Men oylayman, bálkim bul insan bolmaǵanda qaraqalpaq tili usi darejege jetip kelmes edi. N.A Baskakovtan basqa qaraqalpaq-tilin S.E Malov (<>), E.D Polivanov (<>) larda ilmiy jaqtan izertlegen. Meniń ózim patriot ( watan suyiwshilik sezimi) bolsamda soni tán aliwimiz kerek, qaraqalpaq tiliniń jetilisiwinde tiykarinan rus ilimpazlariniń qosqan úlesi úlken. Jergilikli watanlaslarimizda qaraqalpaq tiliniń rawajlaniwina úles qosqan. Misal etip alatuǵin bolsaq N. Dawqaraev, K. Ubaydullaev, D. Nasirov, A. Qidirbaev, J. Aralbaevlar bolip tabiladi.

Búgingi kunge kelip atirapqa nazer salsaq óz ana-tilimizdi qopal rawishte buzip sóylep atiǵan insanlardi-da ushratip atirmiz. Bul bolsa, tilimizge degen hurmetsizlik bolip tabiladi. Biz ata-anamizdi qanday hurmetlesek óz tilimizdi-de sonday hurmet qiliwimiz kerek. Shayir ham jaziwshilarimiz ana-tilimiz haqqinda kópten-kóp biybaxa shiǵarmalar ham qosiqlar dóretip ketken. Solardan misal etip atatuǵin bolsaq, har bir qaraqalpaq perzenti yad alǵan bir ajayip qosiq bar, duris taptińiz bulda bolsa Ózbekistan ham Qaraqalpaqstan qahramani Ibrayim Yusupovtiń (1929-2008) “Ana-tilime'' qosiǵi. Usi qosiqtan bir shingil….

Ana-tilim, sen basqadan ayirma,

Sen turǵanda men de ádewir shayirman,

Sonsha qatal súrgunlerge joǵalmay,

Bul kúnlerge jetkenime qayilman.

Shayirimiz usi qosiq qatarlari arqali xalqimizǵa, tilimizge degen hurmet ham maqtanish sezimleri óz kórinisin tabadi. Ibrayim Yusupov men ushin ham pukil qaraqalpaq xalqi ushin ulli insan esaplanadi.

Jahange nazer taslaytuǵun bolsaq hazirgi kunge kelip dúnyada 6 til xaliq araliq rasmiy til esaplanadi, bular ingliz, rus, fransuz, qitay, arab, ispan tilleri.

Mine usi jil Qaraqalpaq tili biyliginiń qabil etilgenineda 31 jil toladi, bul azi-kem waqit emes. Qaraqalpaq tili biziń ana-tilimiz, bay miyrasimiz bolip tabiladi, solay eken biz tilimizge húrmet penen oni buzbay sóylesiwimiz kerek, sol arqali mamleketimizge xadal perzent bola alamiz. Til bolmasa millette bolmaydi, solay eken óz ana-tilimizdi qaraqalpaq tilimizdi asrap-abaylayiq.

Qaraqalpaqstan Respublikasi mamleketlik bayraǵi

1-kurs 1-A Tariyx studenti Ismaylov Salamat

Ana tlim maqtanishim