Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

7.2. O‘zaro bog‘lanishlarni o‘rganishda
korrelyatsion-regression tahlil 
metodi 
O‘zaro bog‘lanishlarni o‘rganishda eng keng qo‘llaniladigan metodlardan biri 
korrelyatsion-regression tahlildir. Ko‘pchilikning ta’kidlashicha, korrelyatsion-

---

171 
regresion tahlilni qo‘llash uchun quyidagi talablarni bajargan ma’qul: o‘rganilayotgan 
to‘plam iloji boricha katta bo‘lishi; o‘rtalashtirilayotgan belgi miqdori obyektiv 
bo‘lishi; taqsimot qatorlari normal taqsimot qonuniga bo‘ysunishi va iloji boricha 
unga yaqin bo‘lishi kerak va h.k. Yana shu ham ma’lumki, korrelyatsion-regression
tahlil asosida quyidagi vazifalar hal qilinadi: omil belgi bilan natijaviy belgi 
o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlash va bog‘liqlik turini belgilash; belgilar o‘rtasidagi 
bog‘lanishni ifodalovchi regressiya tenglamasini aniqlash va uning parametrlarini 
hisoblash; bog‘lanish zichligi va kuchini o‘lchash.
Korrelyatsion-regression tahlil o‘rganilayotgan belgilarni tanlashdan 
boshlanadi. Bu erda omil belgidan ko‘ra natijaviy belgini tanlash muhimroqdir. 
Chunki regressiya tenglamasi shaklini tanlash natijaviy belgiga bog‘liq. Natijaviy 
belgi tanlangandan so‘ng, unga ta’sir qiluvchi omillardan eng muhimlari tanlab
olinadi. Regressiya tenglamasiga kiritiladigan omillar o‘zaro chiziqli funksional 
bog‘lanishda bo‘lmaslagi kerak. Bunday xatolikka yo‘l qo‘ymaslik uchun 
omillarning o‘zaro bog‘lanish kuchi tekshirib ko‘rilishi taklif etiladi. Regressiya 
tenglamasi tanlangandan so‘ng unda ishtirok etayotgan omillarning natijaviy belgiga 
ta’sirining muximligi baholanadi. Agarda model va unga kiritilgan barcha omillar 
talab etilgan ehtimol bilan mohiyatli bo‘lsa, u adekvat model deyiladi. Korrelyatsion-
regression tahlilda bog‘lanish shaklini tanlash hal qiluvchi ahamiyatga ega. Eng 
puxta, diqqat bilan bajarilgan hisob-kitoblar ham agarda bog‘lanish shakli noto‘g‘ri 
tanlangan bo‘lsa, keraksiz bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham bu ishni bajarishda 
o‘rganilayotgan hodisaning mazmunini sifat jihatidan juda puxta tahlil qilish zarur.