Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

 
 
1
-o‘
zg
a
ru
v
ch
i
 
 
1
o‘
zg
a
ru
v
ch
i
 
 
1
-o‘
zg
a
ru
v
ch
i
 
 
2-o‘zgaruvchi 
 
2-o‘zgaruvchi 
 
2-o‘zgaruvchi 
 
a. To‘g‘ri bog‘lanish 
 
b.Teskari bog‘lanish 
 
c. Bog‘lanish mavjud emas 
 
7.1 – rasm. Miqdoriy belgilar o‘rtasidagi bog‘lanishlar 
Balans metodi
. Hodisalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganishning muhim 
metodlaridan biri balans metodidir. Bu metodning ahamiyati bozor iqtisodiyoti 
sharoitida yana ham ortadi. Chunki moliya va kredit-pul munosabatlarini boshqarish 
uchun iqtisodiyotdagi moliyaviy oqimlar haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lish juda 
ham zarur. Moliyaviy resurslarning miqdori ma’lum bir davrdagi takror ishlab 
5
Statistics. James T. McClave, Terry Sincich.—12th ed. 2013. – 91-93 pp.

---

170 
chiqarish jarayoni moliyaviy natijasining miqdoriy xarakteristikasidir. Moliyaviy 
resurslar pul mablag‘larining bir qismini qamrab oladi. Unga doimiy asosda 
markazlashgan va markazlashmagan fondlarga ajratiladigan mablag‘lar kiradi. Ular 
keyinchalik oborotdan chiqqan asosiy fondlarni, ishlab chiqarish va noishlab
chiqarish jamg‘armalarini, joriy ishlab chiqarish iste’moli va aholini sotsial
to‘lovlarini qoplashga sarf kilinadi. Moliyaviy resurslarga joriy ishlab chiqarish 
iste’moli va aholining shaxsiy iste’moliga ishlatiladigan pul mablag‘lari kirmaydi. 
Moliyaviy resurslar soliqlar, yig‘imlar, ixtiyoriy badallar, xayriyalar shaklida paydo 
bo‘ladi. Boshqacha qilib aytganda, ular yuridik va jismoniy shaxslarga qonunchilik 
bilan biriktirilgan va ixtiyoriy moliyaviy majburiyatlardir.
Moliyaviy resurslar haqidagi ma’lumotlarni moliyaviy balansdan olish 
mumkin. Moliyaviy balans moliyaviy resurslarning hajmi, tarkibi va holati,
ularning tashkil etilishi va ishlatilishi hamda iqtisodiyotning turli sektorlarining 
o‘zaro munosabatlarini xarakterlaydi. Bunday ma’lumotlar qonunchilik va 
boshqaruv hokimiyatlariga hamda moliya va statistika organlariga zarur. 
Moliyaviy oqimlar yordamida mamlakat ichidagi pul-kredit va moliyaviy
tendentsiyalar va qonuniyatlarni aniqlash, davlatning kredit va soliq siyosatining 
samaradorligini baholash mumkin. Bundan tashqari moliyaviy balans xalq 
xo‘jaligida pul oborotini tashkil qilishda, mablag‘larni taqsimlashda va sarflashda,
ularning optimal munosabatliklarini aniqlashga, moliyaviy resurslar va harajatlarni
muvofiqlashtirishga imkon yaratadi. 
Statistikada nafaqat moliyaviy resurslar balansi, balki moddiy resurslar balansi, 
ishchi kuchi balansi, pul mablag‘lari balansi, asosiy fondlar balansi, tarmoqlararo 
balans tuziladi va ular har tomonlama iqtisodiy statistik tahlil qilinadi. Bu 
balanslarni tuzish va statistik tahlili bilan keyingi bo‘limlarda batafsil tanishamiz.