Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

Sof ichki mahsulot
(SIM). Sof ichki mahsulotni hisoblashda yalpi ichki 
mahsulot hajmidan asosiy kapitalni iste’molini ayriladi. Asosiy kapitalni iste’moli 
oldin ta’kidlaganimizdek kapital eskirish qiymati bilan o‘lchanadi. 
Yalpi milliy daromad
(YaMD). Yalpi milliy daromad, mamlakat rezidentlarini 
qandaydir bir davrga olgan boshlang‘ich daromadlari yig‘indisidir. Boshlang‘ich 
daromadlarga – mehnat haqi, foyda, mulkdan daromad hamda ishlab chiqarishga 
va importga soliqlar summasi kiradi. 
Sof milliy daromad
(SMD). Yalpi milliy daromaddan asosiy kapital 
iste’molini ayirilsa sof milliy daromad kelib chiqadi. 
Yalpi ixtiyordagi milliy daromad
(YaIMD). Ushbu ko‘rsatkich YaMDga teng 
emas, undan joriy transfertlarga insonparvarlik yordamlari qarindoshlarning 
sovg‘alari, rezidentlarni chet elda to‘lagan jarima va penyalari va h.k. kiradi. 
Shunday qilib, YaIMD mamlakat rezidentlarining daromadlarining birlamchi va 
qayta taqsimlanish natijasida olgan daromadlarini barchasini qamrab oladi. YaIMD 
iqtisodiyotni 5 sektorining ixtiyordagi daromadlarini qo‘shish bilan ham aniqlanadi 
va oxirgi iste’mol va milliy omonat xarajatlariga bo‘lanadi. 
Pirovard iste’mol
(PI). Pirovard iste’mol quyidagi xarajatlarni qo‘shib oladi: 
uy xo‘jaligining pirovard iste’moli, davlat boshqaruvi, uy xo‘jaligiga xizmat 
ko‘rsatuvchi notijorat tashkilotlar. Ushbu xarajatlar mohiyati bo‘yicha nobozor 
(bepul) xizmatlar xizmatiga mos keladi. 
Yalpi jamg‘arish
(YaJ). Asosiy kapitalni yig‘ilishi, oborot mablag‘larning 
o‘zgarashi va qimmatbaho buyumlar sof sotib olinishi yig‘indisi YaJ summasiga 
teng bo‘ladi. 
Eksport va import saldosi
(EIS). Ma’lumki, eksport FOB, import esa SIF 
narxlarida baholanadi. Pirovard iste’mol, yalpi jamg‘arish va eksport va import 
saldosi summasi pirovard iste’mol usulida hisoblangan YaIMni beradi. 

---

423 
Milliy omonatlar
(MO). YaIMD miqdoridan pirovard iste’mol summasi 
ayirsak milliy omonatlar hajmi kelib chaqadi. Milliy omonatlar natija bo‘lishi bilan 
bir vaqtda ular asosiy va oborot mablag‘larni hamda qimmatli buyumlarni 
ko‘paytirishni muhim omili hamdir. Ma’lumki, boshqa davlatlarni nazarda 
tutmasak milliy omonatlar milliy jamg‘arishga tengdir. 
Sof kreditlash va qarz olib turish
(SK). Ushbu ko‘rsatkich, bizning 
mamlakatimizni boshqa davlatlardan vaqtincha olgan yoki ularga bergan 
moliyaviy mablag‘lari summasini ifodalaydi. 
Milliy boylik
(MB). Milliy boylik deganda, mamlakatni barcha aktivlaridan 
majburiyatlarini ayirmasi yoki ma’lum bir sanaga instituttsional birliklar, ya’ni 
mamlakat rezidentlariga tegishli bo‘lgan kapital sof qiymati tushuniladi. Kapital 
asosiy, tabiiy va inson kipitallariga bo‘linadi.
Iqtisodiyotni yalpi foydasi
(IYaF). Ushbu ko‘rsatkichni hisoblash uchun 
barcha tarmoqlar yoki sektorlar yalpi foydasi qo‘shib chiqiladi. Yalpi foyda 
summasini iqtisodiyotni sof foydasiga asosiy kapital iste’moli miqdorini qo‘shish 
bilan ham hisoblash mumkin. 
Iqtisodiyotni sof foydasi
(ISF). Sof foyda summasini aniqlash uchun yalpi 
foyda miqdoridan asosiy kapitalni iste’moli summasini ayirsak etarli. Sof foyda 
summasini yalpi ishlab chiqarish va oraliq iste’moli farqidan mehnat haqqini, sof 
soliqlarni asosiy kapitalni iste’molini ajratish bilan ham hisoblash mumkin. 
Mahsulotlarga soliqlar
(MS). Mahsulotlarga soliqlarga QQS, sotishdan soliq, 
aktsizlar va boshqalar kiradi. 
Import solig‘i
(IS). Mamlakatga import qilinadigan tovar va xizmatlarga 
to‘lanadigan soliq. 
Subsidiyalar
(S). Mahsulotni va xizmatni aniq bir turini ishlab chiqaruvchi 
korxonalarga davlat byudjetidan qoplanmaydigan joriy to‘lovlar. 
Sof soliqlar
(SS). Mahsulot va xizmatlarga to‘lanadigan soliqlardan subsidiya 
summalarini ajratish orqali hisoblanadi. Bu erdan YaIM teng YaQQga sof soliqlar 
summasini qo‘shilganiga. 

---

424 
Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘zaro bog‘liq. Ushbu bog‘liqlikni quyidagi 
tasvirda yaqqol ko‘ramiz: 
1. Yalpi ichki mahsulot 
2. Asosiy kapitalni iste’moli 
3. Sof ichki mahsulot (1-2) 
4. Chetdan olingan boshlang‘ich daromadlar saldosi 
5. Yalpi milliy daromad (1+4) 
6. Sof milliy daromad (5-2) 
7. Chetdan olingan joriy transfertlar saldosi 
8. Yalpi ixtiyordagi milliy daromad (5+7) 
9. Sof ixtiyordagi milliy daromad (8-2) 
10. Pirovard iste’mol 
11. Milliy omonatlar (8-10) 
12. Chetda olingan kapital transfertlar saldosi 
13. Investitsiyani moliyalashtirish manbalari (11+12) 
14. Yalpi jamg‘arish 
15. Noishlab chiqarish nomoddiy nomoliyaviy aktivlarni sof sotib olish 
16. Sof kreditlash (qarz olish) (12-13-14). 
Yuqorida keltirilgan makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardan ko‘rinib turibdiki, ular 
o‘rtasida o‘ta muhim qator nisbatlar mavjud. Ushbu nisbatlarni tenglik shaklida 
ifodalash mumkin. Tengliklarni ayniyatlar ham deb atashadi. Makroiqtisodiy 
ayniyatlarni tahlil qilib ko‘ramiz.