Ҳamid Шоdiev, Иbроҳim Ҳabibуllaev

qimmatbaho 
qog‘ozlar
(portfel investitsiyalar) (11.1-11.2) 
11.1. Hisobot davrida olingani
11.1.1. Norezidentlardan 
11.1.2. Rezidentlardan 
11.2. Hisobot davrida qaytarib berilgani 
11.2.1. Norezidentlarga 
11.2.2. Rezidentlarga 
12. Boshqa birliklar 
aksiyalari 
(12.1-12.2) 
12.1. Hisobot davrida olingani
12.1.1. Norezidentlardan 
12.1.2. Rezidentlardan 
12.2. Hisobot davrida qaytarib berilgani 
12.2.1. Norezidentlarga 

---

403 
12.2.2. Rezidentlarga 
13. Boshqa debitorlik qarzlari(13.2-13.1) 
13.1. Hisobot boshida 
13.2.1. Norezidentlarning 
13.2.2. Rezidentlarning 
13.2. Hisobot oxirida 
13.2.1. Norezidentlarning 
13.2.2. Rezidentlarning 
A. Sof aktivlar (6+7+8+9+10+11+12+13) 
V. Sof majburiyatlar (1+2+3+4+5) 
S = (A-V)≥0 bo‘lsa, Sof aktivlar deyiladi. 
Aks holda, sof passivlar deyiladi. 
Mamlakat miqyosida moliya schyotini tuzish sxemasi 
Ishlatilishi 
Resurslar 
Aktivlar 
Majburiyatlar 
8. Ichki iqtisodiyot birliklari tomonidan 
tashqi dunyoga kiritilgan kreditlar (8.1-
8.2) 
8.1. Berilgan kreditlar
8.2. Qaytarilgan kreditlar
1.Milliy iqtisodiyotda o‘zlashtirilgan kreditlar, 
(1.1+1.2) 
1.1. Olingan kreditlar
1.2. Qaytarilgan kreditlar
9. Chet el valyutasidagi naqd pullar (9.2-
9.1) 
9.1. Hisobot boshida 
9.2. Hisobot oxirida
2. Tashqi dunyo ixtiyoridagi milliy naqd pullar 
hajmining o‘zgarishi (2.1-2.2) 
2.1. Chet elga chiqib ketgan milliy naqd 
pullar 
2.2. Chet eldan qaytib kelgan milliy naqd 
pullar 
10. Chet el valyutasidagi depozitlar (10.2-
10.1) 
10.1. Hisobot boshida 
10.2. Hisobot oxirida 
3. 
Tashqi 
dunyo 
ixtiyoridagi 
milliy 
valyutadagi depozitlar hajmining o‘zgarishi 
(3.1-3.2) 
3.1. 
Chet 
elga 
chiqib 
ketgan 
milliy 
valyutadagi depozitlar 
3.2. Chet eldan qaytib kelgan milliy 
valyutadagi depozitlar 
11. Rezidentlar ixtiyoridagi norezidentlar 
chiqargan qimmatbaho qog‘ozlar (portfel 
investitsiyalar) (11.1-11.2) 
11.1. Hisobot davrida sotilgani 
11.2. Hisobot davrida qaytarib olingani 
4.Tashqi dunyo ixtiyoridagi mamlakat rezident 
birliklari chiqargan qimmatbaho qog‘ozlar 
(portfel investitsiyalar) (4.1-4.2) 
4.1. 
Hisobot 
davrida 
norezidentlarga 
sotilgani
4.2. Hisobot davrida norezidentlarlan 
qaytarib olingani 
12. Rezidentlar ixtiyoridagi norezidentlar 
chiqargan aksiyalar (to‘g‘ri investitsiyalar) 
(12.1-12.2) 
12.1. 
Hisobot 
davrida 
kiritilgan 
investitsiyalar 
12.2. 
Hisobot 
davrida 
qaytarilgan 
investitsiyalar 
5. Tashqi dunyo ixtiyoridagi mamlakat 
rezident birliklari chiqargan aksiyalar (to‘g‘ri 
investitsiyalar) (5.1-5.2) 
5.1. Hisobot davrida norezidentlarga sotilgani 
5.2. 
Hisobot 
davrida 
norezidentlardan 
qaytarib olingani 
13. Norezident sug‘urta tashkilotlarining 
rezidentlarni sug‘urtalashda yuzaga kelgan 
6. Milliy sug‘urta tashkilotlari-ning 
norezidentlarni sug‘urtalashda yuzaga kelgan 

---

404 
texnik rezervlaridagi o‘zgarish(13.2-13.1) 
13.1. Hisobot boshida 
13.2. Hisobot oxirida 
texnik rezervlaridagi o‘zgarish (6.2-6.1) 
6.1. Hisobot boshida 
6.2. Hisobot oxirida 
14. Mamlakat norezident birliklarining 
rezidentlardan (yuqorida qayd etilmagan) 
boshqa kreditorlik qarzlari(14.2-14.1) 
14.1. Hisobot boshida 
14.2. Hisobot oxirida 
7. Mamlakat rezident birliklarining 
norezidentlardan (yuqorida qayd etilmagan) 
boshqa kreditorlik qarzlari(7.2-7.1) 
7.1. Hisobot boshida 
7.2. Hisobot oxirida 
A. Aktivlar hammasi 
(8+9+10+11+12+13+14)
 
V. Majburiyatlar hammasi 
(1+2+3+4+5+6+7)
 
S = (A-V)≥0 bo‘lsa, Sof aktivlar deyiladi. 
Aks holda, sof passivlar deyiladi. 
Schyotni tuzishda har bir birlik uchun aktivlar nima, majburiyatlar nima 
ekanligini aniq bilib olish kerak. Odatda, bir birlik uchun aktiv bo‘lgan operatsiya 
boshqa birlik uchun passiv yoki majburiyat sodir bo‘ladi. Rezident birlik ega 
bo‘lgan chet el valyutalari rezident uchun aktiv bo‘lsa, norezident uchun 
majburiyat bo‘ladi. Milliy valyutani norezident qo‘liga o‘tishi valyuta egasi 
bo‘lgan mamlakat uchun majburiyat hosil qiladi. Boshqa birlik tomonidan 
kiritilgan investitsiyalar olgan birlik uchun majburiyat bo‘ladi, bergan birlik uchun 
aktiv bo‘ladi. Kreditorlik qarzlari qarzdor uchun majburiyat, qarz beruvchi uchun 
aktiv bo‘ladi. Barter operatsiyalarida mahsulotni birliklar bir-birlariga etkazish bir 
hisobot davriga to‘g‘ri kelmay qolishi mumkin. Buning natijasida, mahsulotni 
to‘laligicha etkazmagan birlikda majburiyat va qarshi tomonda talab(debitorlik) 
yuzaga keladi. Shuni e’tiborga olish lozimki, faqat monetar oltin egasi uchun aktiv 
bo‘ladi va boshqa birlik uchun majburiyat hosil qilmaydi. Odatda, monetar oltin 
bilan bo‘ladigan operatsiyalar mamlakatlar markaziy banklari o‘rtasida amalga 
oshiriladi va mamlakat miqyosida moliya schyotida qayd etiladi. 
Mamlakt miqyosida moliya schyotini tuzishda ichki iqtisodiyot sektorlari 
o‘rtasidagi operatsiyalarni qayd etish zarurati yo‘q. Chunki, bu operatsiyalar bir 
tomonda majburiyat va ikkinchi tomonda aktiv sifatida yoziladi. Ularning absolyut 
qiymati bir-biriga teng bo‘lganligi uchun, ularning sof qiymati nolga teng bo‘ladi.
Moliya schyotida aktivlarning passivlardan ko‘p bo‘lishi (S = (A-V)≥0 
bo‘lsa) sof aktivlarning borligini bildiradi, aks holda, sof passivlar 
(majburiyatlar)ning mavjudligi e’tirof etiladi. 

---

405 
Shuni aytish joizki, amaliyotda iqtisodiyot sektorlari aktivlarida 
kuzatilayotgan davrda odatdagi iqtisodiy jarayonlardan farqli bo‘lgan holatlar 
natijasida institutsion birliklarning aktivlari hajmlarida o‘zgarishlar bo‘lishi 
mumkin. Bunday o‘zgarishlar 
aktivlar va passivlarda boshqa o‘zgarishlar
schyotida hisobga olinadi.