|
AQSHDA DEMOKRATIK PARTIYA
Demokratiyalıq partiya -Respublikashı partiya menen birgelikte AQSHdagi eki eń zamanagóy siyasiy partiyalardan biri.
Amerikanıń 15 prezidenti sol partiya aǵzaları bolǵan.
Onıń rásmiy bolmaǵan belgii bul gúrre (tosqınlıqlardı jeńip ótiw hám shıdamlılıq belgii), rásmiy bolmaǵan reń ko'k bolıp tabıladı. 1870-jılda gúrre súwreti karikaturachi Tóbeas Nast tárepinen Harper's Weekly jurnalında paydalanılǵan hám nátiyjede demokratlar belgiiga aynalǵan.
Demokratiyalıq partiyaǵa 1828-jılda tiykar salınǵan (1792-1824 jıllarda iskerlik júrgizgen Demokrat-respublikashılar partiyaları fraksiyalaridıń birlesuvi astında ). Búgingi kúnde 43 millionnan zıyat aǵzası bar. AQSh Senatida 100 aǵzadan 45 tasi, Kongress wákiller Palatasınıń 435 aǵzasınan 188 tasi, 50 dane gubernatordan 18 tasi demokrat.
Partiyanıń tiykarlawshileri:
Thomas Jefferson — AQSHdıń 3-prezidenti (1801—1809 ); mámleket xatkeri (1790 -1793), vitse Prezident (1797—1801), Arqa Amerikada ǵárezsizlik ushın bolǵan urıslar dáwirinde demokratiyalıq jónelis ideologiyashısı. AQSh Ǵárezsizlik deklaratsiyası joybarı avtorı.
Andrew Jackson — 1828-jılı John Adamsdıń prezidentlik kepilligi tawsılǵanınan keyin, Jekson tákiraran prezidentlik kandidatleri qatarına qosıladı hám 1829 -jılda AQSHdıń 7-prezidenti etilip saylaǵanı. Onıń prezidentlik dáwirinde Demokratlar Partiyasına tiykar salınǵan.
Martin van Byuren — 8-prezident bolıp 1837-1841 jıllarda AQShga basshılıq etken. Martin van Byuren bolsa, Amerikanıń ana tili anglichan bolmaǵan birden-bir prezidenti bolıp tabıladı. van Byuren hollandlar shańaraǵı wákili bolıp, úyinde mudam hollandcha sóylewgen.
1828-1860 jıllarda Demokratlar AQSh siyasiy saqnasında húkimranlıq qılıwdı, geyde hákimyat vigslar qolına ótken.
Demokratlar kúshli social qáwipsizlik jáne social programmalar, mámlekettiń ekonomika daǵı ústin turatuǵın roli, liberal ideyalar, baylarǵa salıqlardı kóteriw, universal medicinalıq qamsızlandırıw, qorǵaw ushın ǵárejetlerdi kemeytiw, áyne jınıs wákilleri ortasında neke, qural qadaǵalawın kúsheytiw, nızamǵa qarsı immigrantlarga puqaralıq ushın jol ashıw, minimal mıynet haqın asırıw tárepdarı, sırtqı siyasatda adam huqıqların bólek itibar beredi.
Partiya daslep qullikni saqlap qalıw tárepdarı edi. onıń elektorati qublanıń awıl xalqı, plantatsionistlar, qullar, katoliklar, emigrantlar, abıraylı klanlar hám qubla shtatlar xalqı bolǵan. Buǵan mısallar : Jeyms Polk, Franklin Pirs, Jefferson Devis, Amerika Konfederativ Shtatları Prezidenti, 1861-1865 jıllardaǵı “Puqaralar Urısi”da AQSHga qarsı bolǵanlar.
20 -asirde Demokratiyalıq partiya ekinshi qádemdi bosdi jáne bul dáwirde vudro vilson, Franklin Ruzvelt hám Jan Kennedi sıyaqlı ataqlı prezidentlerdi berdi.
2006 -jıl AQSH Kongressi náwbetten tısqarı tańlawınan baslap, Demokratlar Respublikashılar Kongressida, wákiller palatasında hám AQSH Senatida da uzaq waqıt hákimlik etkenine qaramay, 2012-yilgi saylawge shekem hákimyatini óz qolında saqlap qaldılar.
1960 -jıllar demokratlar ushın qıyın dáwir boldı, xarizmatik basshıların joǵatdı. 1963-jıl noyabrde, 1960 -yilgi saylawlarda utqan hám ırqiy muqatıwlardı joq etiw hám SSSR menen munasábetlerdi jaqsılaw ushın kóp islerdi ámelge asıra alǵan AQSHdıń ataqlı prezidenti Jan Kennedi óltirildi.
Onıń ornına kelgen Lindon Jonson ol sıyaqlı ataqlılıqqa iye emes edi. AQSHdıń Vetnamǵa bastırıp kiriwi de onıń belgililigin asırmadi. 1968-jıl iyun ayında marhum prezident Kennedidıń úkesi Robert Kennedi óltiriliwi, Lindon Jonson siyasatina oppozitsiyani alıp keldi. Kennedidıń ekinshi akesiniń óltiriliwi qarama-qarsılıqlı Demokratiyalıq partiyanı jáne de kúshsizlantirdi. 1968-yilgi saylawda Respublakichilarga yutqazdi.
1976 -jılda demokrat Jimmi Karter prezident boldı, biraq onıń siyasatı xalıq arasında onsha ataqlı bo'lmadi. Bunnan tısqarı, 1980-jılda oǵan Jan hám Robert Kennedidıń ájaǵası - Edvard basshılıǵında, bir partiyanıń aǵzaları qarsı bolǵan. Karter partiya ishindegi baslanǵısh jeńisine qaramay, prezidentlik saylawlarında respublikashı Ronald Reyganga yutqazdi.
2006 -jıldaǵı saylawlar Demokratiyalıq partiyanıń 1994-jılda wákiller palatası daǵı joytıwdı tikladi. Bunnan tısqarı, demokratlar 50 shtat gubernatorligidan 28 dana partiya wákiline iye boladı. 2008 yilgi saylawda Demokratiyalıq kandidat Aǵashtan islengen waqıtsha jay Obama AQSH prezidenti etip saylandı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
