A`meliy sabaq №8 I. Tema: Qan jaratiwshi ha`m immun qorg`aw organlarinin` mikroskopiyaliq du`zilisi II

Oraylıq qan jaratıwshı organları: suyek kómigi, ayırsıman (timus) bezi.
Suyek kómigi.
Suyek kómiginde embrionnan keyingi organizmniń rawajlanıwında qannıń ózek kletkasınıń payda bolıwı rawajlanıwınıń tiykarg`ı jeri bolıp esaplanadı, onnan basqa suyek kómiginde qannıń barlıq formalı elementleri:
Eritrotsitler, granulotsitler, V-limfotsitler, trombotsitler rawajlanadı xám differentsiyalanadı.
Rawajlanıwı . suyek kómiginiń rawajlanıwı shemirshektiń suyek toqımasına aylanıwı menen teńdey paralleli, embrion rawajlanıwınıń ekinshi ayınan baslap
Dáslep omıraw suyeginde ,keyin 3-aylıqta jalpaq suyeklerde (qabırg`a ,tós, omırtqa x.t.b suyeklerde ) 4-aylıqta trubka tárizli suyeklerde payda boladı. Usı waqıtları mezenxima differentsiyalanıp retikulyar toqıma payda etedi, bull toqımag`a qan tamırları ósip kelip sinsoyd gemokapillyarlardı payda etedi. Usınıń menen bir qatar mezenxima kletkalarınan qan tamırları aynalasınan qannıń ózek kletkaları payda boladı. Embrion rawajlanıwınıń 6-7-aylarınada suyek kómiginde qannıń jaratılıwı baslanadı ,onda dáslep tiykarınan Eritrotsitler, granulotsitler, qan plastinkaları payda boladı. Embrion rawajlanıwınıń aqırg`ı aylarında naysıman suyeklerdiń diafiz bólimindegi suyek kómiginde may kletkaları payda bolıp olar sarı suyek kómiginiń baslaması boladı . Bala tuwılıwına jaqınlag`anda suyek kómigi oraylıq qan jaratıwshı organ sıpatında xizmet etedi.
Du`zilisi. Eresek adamlarda kızıl suyek kómigi xám sarı suyek kómigi dep ataladı. Qızıl suyek kómigi bala tuwılg`anınan keyin qan jaratıwshı tiykarg`ı organ bolıp esaplansa , sarı suyek mkómigi deni saw normal adamlarda qandı payda etiwge qatnaspaydı ,olar organizm organları zaqımlanıp k óp qan jog`altqan jag`dayda qosımsha retinde qandı payda etiwge qatnasadı ,
Qızıl suyek kómigi adam organizminiń ulıwma awırlıg`ınıń 4-5% tutıp ortasha 3-3.5kg boladı. Reńi toyg`ın qızıl yarım suyıqlıq turinde boladı. Sonlıqtan onnan suyek kómigi surtpe preparatı tayarlanadı.
Qızıl suyek kómiginń denesi (stroması) retikulyar toqımadan turıp tor payda etedi. Tor aralarında sinsoyd gemokpilliyarlar jaylasıp olar aynalasında gemotsitopoez qubılısınıń xár qıylı basqıshında turg`an mieolopoez xám limfotsitopoez kletkaları jaylasadı ,dáslep olardı morfologiyalıq jaqtan ayırıp bolmaydı ,keyin olar differentsiyalanıp blast kletkalarg`a (eritroblast ,mieloblast ,monoblast ,megakarioblast ,V-limfoblast xám plazmoblastlarg`a ) aynaladı. Qızıl suyek kómiginiń qan jaratıwshı elementleri xám retikulyar toqımalar menen qosılısıp mieloyd toqımanı payda etedi , suyek kómigindegi rawajlanıp atırg`an qan kletkaları k ópshilik jag`dayda atawshalar payda etip jaylasadı.
Rawajlanıwshı eritropoez kletkalarınıń orayında makrofag kletkası jaylasıp olar eritroblast kletkaları ushın «ana kletka» waziypasın atqaradı ,sebebi makrofaglar waqtı jetken erirotsitlerdi qıyratıp onıń sostavındag`ı temirge bay bolg`an «gemin» gruppanı tazadan payda bolıp atırg`an eritroblast kletkalarına jetkerip beredi.
Suyek kómigindegi granulotsitopoez kletkalarında atawshalar payda etip jaylasadı biraq bull atawshalar orayında makrofag kletkaları bolmaydı. Megakariotsit kletkaları óziniń iriligi menen (60-100mkm) xám bir-biri menen tutasıp ketken b óleksheleri , iri yadrosı menen ayrıladı.
Suyek kómigindegi sinsoyd tipindegi qan kapilliyarlarınıń diametri iri 20-30mkm bolıp onnan diywalı jalpaq endoteliya kletkaları menen qaplang`an bolıp, bull kletkalar uzik-uzik bazalmembranada jaylasqan, olardıń uzilgen jeri endoteliya kletkalarınıń arasındag`ı jarıqqa tuwra keledi. Usı jarıqlar arqalı qannıń jetilisken formalı elementleri qang`a ótip otıradı, jetilispegen blast kletkalar promielotsitli yadrolı normatsitlerdiń qang`a ótiwi tek xár qıylı kesellikler jag`dayında bayqaladı.