A`meliy sabaq -5

Mikroorganizmlerdin` pigment payda etiwi.
Suw, topıraq, hawada jasaytug`ın bakteriya 
ha`m zamarrıklardın` ayırım tu`rleri pigment payda etiw ka`siyetine iye; qattı azıqlıq ortalıqta 
koloniyalar qızıl (Serratia marcescens, aktinomitsetler, ashıtqılar), aqshıl kızıl (rozovıy) (aqshıl 
qızıl mikrokokk), altın ren` (altın ren` stafilokokk), aq (aq stafilokokk), hawa ren` (ko`k yirin`li 
bakteriya), fiolet ren` (fiolet ren`degi xromobakteriya), qara ha`m toq qara (ashıtqı ha`m 
zamarrıklar), sarı (tuberkulyoz mikobakteriyası) ren`lerde bolıwı, ayırımlar eki ha`m onnan ko`p 
pigment payda etiwi mu`mkin (aq, sarı, altın ren` stafilokokklar). 
Kislorod temperatura ha`m quyash nurı jeterli mug`darda bolg`anda pigmentler payda boladı.
Pigmentler suwda (ko`k yirin` bakteriyası) ha`m spirtte eriytug`ın ha`m olarda 
erimeytug`ınlarg`a (azot bakteriyalar, qara ha`m toq qara ashıtqı ha`m mukor pigmentleri) 
bo`linedi. Bunnan basqa xromopar (sırtqı ortalıqqa tu`siwshi) ha`m xromoforlarg`a (tsitoplazma, 
vakuola ha`m qabıqta bolıwshı) ajıratıladı. 
Pigment payda etiw bul mikroblardın` fiziologik a`hemietke yie. Pigmentler bakteriyalar dem 
alıwında vodorodlar ushın aktseptor bolıwı mu`mkin ha`m sırtqı ortalıqtag`ı ul`trafiolet 
radiatsiyalardan qorg`aydı, sintez etiw reaktsiyalarında qatnasadı ha`m antibiotiklerge uqsap 
ta`sir etedi.
Aromat iyis tarqatıwshı bakteriyalar.
Mikroorganizmlerdin` ayırımları tirishilik 
dawamında aromat zatlar (sirke etil, sirkeamil efir h t.b.)dı ajıratadı. Vino, su`t o`nimleri, 
topıraq, o`simlikler o`zine ta`n iyiske iye, bul bolsa belgili tu`rdegi mikroblardın` 
tirishiligi menen baylanıslı. Aromat iyis taratıwshı bakteriyalarg`a Leuconostoc 
cremoris kiredi. Bakteriyanın` bul tu`ri su`t sanaatında isletiledi, su`t o`nimlerine, sarı 
mayg`a, kefirlerge aromat iyis beredi.
Mikroorganizmler xalıq xojalıg`ının` tu`rli tarawlarında qollanıladı. Ma`selen, olardan 
energiya deregi sıpatında paydalanıladı. Ashıtqının` arnawlı tu`ri selektsiya etilip, onnan sanaatta 
etil spirti alına baslandı. 
Mikroblar ja`rdeminde o`simlikler qaldıg`ı, shıg`ındılardı ashıtıp, olardan metan gazin alıw 
jolg`a qoyılg`an. Ko`p ma`mleketlerde usı gazdi alatug`ın arnawlı u`skeneler ornatılıp, u`ylerdi 
ısıtıw ushın paydalanıladı. 
Mikroorganizmlerdin` ayırım tu`rlerinen vitaminler, fermentler amilaza, laktoza 
penitsillinaza, proteaza ha`m basqalar, aminokislotalar alınadı, sonday-aq, sanaat ka`rxanalarında 
haywan ha`m quslar ushın beloklı awqatlıq zatlar islep shıg`arıladı. Patogen bakteriyalar bolsa 
adam ha`m haywanlar ushın zıyanlı bolg`an toksinlerdi ajıratadı.