|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
AMALIY MATEMATIKA VA INTELLEKTUAL
TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI
Amaliy matematika va informatika yo’nalishi
4-kurs 18.04 - guruh talabasi Abdimuminova Zarifa
Matematik modellashtirish asoslari fanidan yozgan
Bajardi: Abdimuminova Zarifa
Qabul qildi: Matyakubov A.
Toshkent 2022
Mavzu: Jamiyat fikrini abstraktlanish jarayoni.
Reja:
1.
Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni.
2.
Model va modellashtirish haqida tushunchasi.
3.
Boshqarish jarayonida modellashtirish.
3. Modellarning tasnifi.
1.Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni.
Abstraksiya (lot. abstractio – ajratish, mavhumlash) – butunning tomoni, momenti,
bo’lagi, fragmenti, rivojlana olmagan, bir tomonlama,fragmentlar (abstrakt) narsa
bilishda ob’ektiv reallikdagi predmet, hodisalarning ikkinchi darajali, uncha muhim
bo’lmagan ayrim xususiyatlardan xayolan uzoqlashtiruvchi va shu asosda ularning
eng muhim, asosiy tomonlarini bo’rttirib ko’rsatuvchi fikriy model
Narsa va hodisalarning konkret tomon, belgilaridan uzoqlashish va muhim jihat,
belgilarini ajratish jarayoni abstraksiyalash (mavhumlashtirish), shu jarayonning
natijasi, yakuni, xulosasi esa A. deyiladi. A. bilishda tushuncha, kategoriya shaklida
namoyon bo‘ladi.
Mavhumlashtirish asosan tafakkurning muhim xususiyati hisoblansada, lekin
tasavvurda ham abstraksiyaning ayrim elementlarini uchratish mumkin.
Abstraksiyalash jarayonida turli kategoriyalar, qonun, qonuniyat, sababiyat kabi
mavhum tushunchalar vujudga kelib, bu tushuncha va kategoriyalar olamni
bilishning muhim yakunlarini, natijalarini qurollarini tashkil etadi.
•
Asbstraktlanish jarayoni real obyektni unga nisbatan qulayroq boʼlgan boshqa
real yoki mavhum obyektlar (yozuv, rasm, chizma, belgi va h.k.) bilan
akslantirish yoki almashtirish orqali real obyektni ifodalashdir.
•
Аsbstraktlanish jarayoni quyidagi abstrakt tushunchalarning paydo boʼlishiga
sabab boʼlgan
•
Yozuv
•
Rasm
•
Chizma
•
Belgi
•
Nuqta
•
Qoʼshish
•
Ayirish
•
Bizni qurshab turgan olamda sodir boʼladigan oʼzgarishlarni asosan 3 turga
ajratish mumkin:
•
abiotik oʼzgarishlar (tabiiy oʼzgarishlar, zilzilalar, vulqonlar otilishi, suv
toshqinlari va shu kabilar);
•
biotik oʼzgarishlar (populyatsiyalar biomassasining yoki sonining oʼzgarishi,
populyatsiyalarning qirilib ketishi);
antropogen oʼzgarishlar (inson faoliyati natijasida atrof muhitda sodir boʼladigan
oʼzgarishlar).
2.Model va modellashtirish haqida tushunchasi.
Model -
biror ob`ekt yoki ob`ektlar tizimining obrazi yoki namunasidir.
Masalan, yerning modeli - globus, osmon va undagi yulduzlar modeli - planetariy
ekrani, pasportdagi suratni shu pasport egasining modeli deyish mumkin.
Insoniyatni farovon hayot shartsharoitlarini yaratish, tabiiy ofatlarni oldindan
aniqlash muammolari qadimdan qiziqtirib kelgan. Shuning uchun ham insoniyat
tashqi
dunyoning
turli
hodisalarini
o`rganishi
tabiiy
holdir.
Aniq fan sohasi mutaxassislari u yoki bu jarayonning faqat ularni qiziqtirgan
xossalarinigina o`rganadi. Masalan, geologlar yerning rivojlanish tarixini, ya`ni
qachon, qaerda va qanday hayvonlar yashaganligi, o`simliklar o`sganligi, iqlim
qanday o`zgarganligini o`rganadi. Bu ularga foydali qazilma konlarini topishlarida
yordam beradi. Lekin ular yerda kishilik jamiyatining rivojlanish tarixini
o`rganishmaydi
bu
bilan
tarixchilar
shug`ullanadi.
Atrofimizdagi dunyoni o`rganish natijasida noaniq, va to`liq bo`lmagan
ma`lumotlar olinishi mumkin. Lekin bu koinotga uchish, atom yadrosining sirini
aniqlash, jamiyatning rivojlanish qonunlarini egallash va boshqalarga xalaqit
etmaydi. Ular asosida o`rganilayotgan hodisa va jarayonning modeli yaratiladi.
Model ularning xususiyatlarini mumkin qadar to`laroq akslantirishi zarur.
Modelning taqribiylik xarakteri turli ko`rinishda namoyon bo`lishi mumkin.
Masalan, tajriba o`tkazish mobaynida foydalaniladigan asboblarning aniqdigi
olinayotgan
natijaning
aniqligiga
ta`sir
etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
