Amaliy matematika va infarmatika

2.2Yer relefining tuzilishi, turlari va shakli.
Yerning shakli. Er yuzasi meridian yeyining uzunligi ekvatorda kutb doirasidagiga nisbatan kiskaroktir. Meridian yoyining bir gradus uzunligi ekvatorda 110,9 km, Parijda 111,3 km, kutb doirasida esa 111,9 km. Yer kutblarida bir oz kesilgan bo`lib, kutb uklari uzunligi 12714 km, ekvator bo`yicha diametri 12756 km, radiusi 6371,221 km ga teng. Demak, yerning sikikligi 42 km ni tashqil etadi. (1, 2.)
Keyingi vaqtlarda olib borilgan aniq ulchash ishlari yer­ning ellipsoid shakliga yaqin ekanligini ko`rsatdi. Agar ekva­torial va kutbiy uklarning uzunligidagi farkning kichik ekanligini xisobga olsak, bunday ellipsoidni sferoid deb atash mumkin. Lekin yer yuzasi bizga ma’lum bo`lgan biror geometrik shaklga to`g`ri kelmaydi. Ximoloy tog`idagi Jomolungma (Eve­rest) chukkisining balandligi okean yuzasidan 8848 m, Tinch okeaning eng chuqur joyi 11022 m ekanligini va yer yuzasi relg’efi o`zgarishining kariyb 20 km dan oshikligini xisobga olsak, u uziga xos geoid shaklga ega ekanligini kuramiz. Yer yuzasi 510 mln. km², xajmi 1,083*10¹² km³, massasi 5,974*10²⁷ g, o`rtacha zichligi 5,52 g/sm<sup>3</sup>ga tengdir. Yer ichki qismining tuzilishini va tarkibini kuzatish yuli bilan aniqlab bulmaydi, shuning uchun xam u bilvosita geofizik, seysmologii, gravimetrik va astronomik usullar yordamida aniqlanadi.
Er yuzasida tez-tez, uchrab turadigan moddalarning o`rtacha zichligi 2,7 g/sm³, bu esa yerning o`rtacha zichligidan kamrokdir.
Atmosferaning tuzilishi. Er shari asosan bir necha kontsentrik kobiklardan iborat bo`lib, uning zichligi sirtidan markazga qarab oshib boradi. Bu kobiklar yigindisi geosfera deb ataladi. Geosfera uz navbatida atmosfera, gidrosfera, biosfera va litosfera deb ataluvchi qatlamlardan iborat. Yerning markaeiy qismi yadro deb ataladi. (1, 2.)
Atmosfera. Yer sharini urab to`rgan xavo qatlami atmos­fera deb atalib, u uz navbatida troposfera, stratosfera va ionosfera qatlamlaridan tashqil topgan. Atmosferaning kalinligi taxminan 1300 km ga teng.