Amaliy matematika va infarmatika

9.3. Qidiruv-razvedka ishlari.
Qidiruv-razvedka ishlarining turi, xarakteri, xajmi, chuqur­ligi va usullari injenerlik-geologik ishlarning umumiy programmasida uz aksini topadi. Razvedka ishlari qurilish maydonining litologik tuzilishi va gidrogeologik sharoitini o`rganish, gidrogeologik va injenerlik-geologik tajribalar utkazish, jins namunalarini olish va ularni laboratoriyada sinash uchun bajariladi. Bu ishlarni bajarish uchun shurf, ariq, (kanava), shaxta va burr quduqlari kavlanadi. (1)
SHurflar turtburchak va doyra shaklidagi vertikal quduq, bo`lib, chuqurligi 25—30 m, kesimi 0,8—1,0x1,25—2,0 m ga boradi. Doyra shaklidagi quduq, maxsus shurf kaziydigan stanoklar yordamida kazilib, diametri 0,8—1,2 m bo`ladi. Yumshok tog` jins-larida shurflar 3—4 m chuqurlikkacha belkurakda kaziladi. CHuqurligi undan oshgandan sung kazilgan grunt maxsus asboblar yordamida yer yuzasiga chikariladi. SHurf yordamida tog` jinslarining yotish xolati, qatlamlanishi o`rganiladi, laboratoriyada tekshirish uchun namunalar va monolitlar olinadi. Ariq, trapetsiya kurinishida bo`lib, tubining kengligi 0,6 m, chuqurligi 3 m gacha, uzunligi 100—150 m ga boradi. Ariq juda xam kiya xolda yotgan tog` jinslarining kalinligini, tuzilishini va qatlamlanishini aniqlash uchun kaziladi.
SHaxta kesimi 2x2 yoki 2x3 m, chuqurligi 100 m gacha bo`lgan vertikal quduqdir. SHaxta juda xam muxim inshootlar kuriladigan maydonlarda kaziladi. Asosan tog` jinslarining kalinli­gini, tuzilishini, yer osti suvlari satxinnng chuqurligini aniqlash va injenerlik-geologik tajribalar utkazishda foydalaniladi.
Kichik diametrli vertikal burg quduqlari tog` jinslari qatlamlarining kalinligi, zichligi, namligi, suvli gorizontlarnikg chuqurligini aniqlash, suv chikarish, tajriba ishlari va namuna­lar olish uchun kaziladi. Injenerlik-geologik qidiruv ishlari­ning maqsadi va vazifasiga qarab, 6u’g quduqlarning chuqurligi xar xil bo`ladi. SHunga kura UGB-50 A, URB-2A, URB-ZA va boshqa tipdagi stanoklardan foydalaniladi.
Qurilish maydonida burg quduqlari va shurflar shaxmat tartibida joylashtiriladi. Ularning bir-biriga nisbatan joylashish masofasi xar xil bo`lib, maydonning geologik tuzilishiga va inshootlarning xiliga bog`liq. Maydonning geologik tuzilishi oddiy bo`lsa, ularning bir-biridan uzokligi 100—50 m, kazish chuqurligi 15—20 m, geologik tuzilishi murakkab bo`lsa, quduqlarning soni 20—30 % ga kupaytirilib, bir-biridan uzokligi 40-20 m qilib olinadi va chuqurligi 20—30 m ga yetkaziladi.
Burgulash ishlari natijalari maxsus jurnalda qayd kilinib, unda qatlamlarning-asosiy xarakteristikalari va yotish chuqurliklari ko`rsatiladi. Jurnaldagi ma’lumotlarga qarab, qurilish maydonining vertikal kesmasi, ya’ni injenerlik-geologik kolonkasi tuziladi. Tog` jinslarining qatlamlanishini va fazoviy joylashishi bir kancha geologik kolonkalar asosida tuzilgan injenerlik-geologik kesmalarda ko`rsatiladi. Kesmalarning yo`nalishi qurilish maydonida tarqalgan gruntlarning asosiy xarakteristikasini ifodalaydigan qilib tanlanadi.