‘’amaliy matematika’’ fakulteti “iqtisodiyot ‘’kafedrasi

Ong moddiylikning miyada aks etishi 
deb tushunishda, uning mohiyati inson tanasi faoliyati 
bilan bog‘lab talqin etiladi. Bunday qarashlar ham qadimiy ildizlarga ega. XVIII asrga kelib 
ongni bevosita inson miyasi faoliyati bilan bog‘lashga harakat qilgan qarashlar ham shakllandi. 
Ayni paytda materialistik yo‘nalish nomini olgan bundayyondashuvlar doirasida ongning 
mohiyatini buzib talqin qilish hollari ham paydo bo‘lgan. Falsafa tarixida «
Vulgar materializm» 
deb nom olgan oqim namoyandalarining qarashlari bunga misol bo‘la oladi. Ularning fikricha, 
xuddi jigar safro ishlab chiqargani kabi, miya ham ongni ishlab chiqaradi. Bunday yondashuv 
natijasida ong ideal emas, balki moddiy hodisa, degan xulosa chiqadi. Vaholanki, safroni ko‘rish 
mumkin, ammo ongni ko‘rib ham, ushlab ham, o‘lchab ham bo‘lmaydi. 
XX asrda ong olamni miyada in’ikos etishi degan talqin biroz o‘zgardi. Ong olamni, atrof 
muhitni in’ikosi emas, in’ikos miyaning bir funksiyasi degan fikrlar paydo bo‘ldi. 
Ong bor, u mavjud, ong borliqni bizda namoyon bo‘lishidir. Ong so‘zsiz hisoblash tizimidir. 
Biz olam haqida nimani bilsak, ular bizgaong orqali berilgan. Bizga predmetlarning o‘zi 
berilmagan, balki borliqning subyektiv obrazi berilgan. Olamni bilishga kirishishimizdan oldin, u 
ma’lum obrazlar orqali bizga tushunarlidir, tasniflangan, turlargabo‘lingan. Unda ma’lum bir – 
chapdan, o‘ngdan, ko‘p, kam degan o‘lchovlar mavjud. Olam hamisha baholangan, talqin 
qilingan. Agar biz yulduzli osmonga qaraydigan bo‘lsak, biz oldingi avlodlarning ongi unga 
avvalroq qaratilganligini ko‘ramiz, ya’ni biz bilamizki, yulduzlar yorug‘ligiga qarab bir nechta 
sinflarga bo‘linadi, yorug‘lik eng yaqin yulduzdan ham ko‘p yillar davomida keladi, uzoqroqda 
joylashgan ba’zi yulduzlar hozir so‘ngan, lekin ularning yorug‘ligi endi kelyapti va hokazo. 
Olamda ong tomonidan qamrab olinmagan narsa, hodisa yo‘q. Ong va borliqni bir-biridan 

---

ajratgan faylasuflar ongni o‘zi ham borliq ekanini, borliqning bir ko‘rinishi ekanini 
tushunishmagan. Olam ongsiz to‘liq bo‘lmaydi. Ong xuddi olamni qurishni to‘ldiradi, ong orqali 
uning go‘zalligi ochiladi. Ong barcha bilimlarning va olamni anglashning manbai. 
Xo‘sh, ong tarixan qachon va qanday omillar ta’sirida shakllangan? 
U haqiqatan ham miya bilan bog‘liqmi?